Υπάρχει το Κακό; Απαντήσεις από τον Πλωτίνο έως τη φιλοσοφία του Πρώιμου Χριστιανισμού

Κύκλος μαθημάτων με τίτλο: «Υπάρχει το Κακό; Φιλοσοφική Προσέγγιση» (Χειμερινό εξάμηνο 2022-2023 της Εταιρείας των Φίλων του Λαού/Λαϊκού Παν/μίου).
Τίτλος 5ου μαθήματος: «Υπάρχει το Κακό; Απαντήσεις από τον Πλωτίνο έως την φιλοσοφία του Πρώιμου Χριστιανισμού (2ος - 4ος αιώνας μ. Χ.) » το οποίο παραδόθηκε την 10η Ιανουαρίου 2023.
Εισηγήτρια: ΑΝΝΑ Χ. ΜΑΡΚΟΠΟΥΛΟΥ, Δρ. Επιστημών της Αγωγής του Παν/μίου της Σορβόννης (Paris V - René Descartes).
ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ 5ου μαθήματος
Ο Πλωτίνος, στο πλαίσιο της πολεμικής του κατά των Γνωστικών που, όπως ήδη αναφέραμε στο προηγούμενο μάθημά μας, υποστήριζαν ότι ο αισθητός κόσμος είναι δημιούργημα μιας κακής αρχής που επαναστάτησε ενάντια στην θεότητα και πραγματώνει τα σχέδιά της στην ύλη, οδηγήθηκε στο να αρνηθεί εντελώς την ύπαρξη του απόλυτου κακού στον κόσμο. Το βασικό του επιχείρημα εναντίον των Γνωστικών ήταν ότι ο αισθητός κόσμος δεν είναι το βασίλειο του κακού ούτε διέπεται από αίσχος, αλλά, αντιθέτως, ως δημιούργημα της «Φύσεως» έχει κάλλος και λαμπρότητα. Επομένως, ο τόπος του απόλυτου κακού δεν είναι ο αισθητός κόσμος, αλλά η «ύλη». Σύμφωνα με τον Πλωτίνο, η «ύλη» δεν αποτελεί σε καμία περίπτωση ένα επίπεδο πραγματικότητος, εφόσον δεν φθάνουν σε αυτήν ούτε το «είναι» ούτε το «Αγαθόν», που είναι απορροές του υπερουσίου «Εν». Έτσι, η «ύλη» είναι καθαρή ανυπαρξία και απόλυτη αρνητικότητα· είναι σαν μια «σκιά» που απλώνεται γύρω από τον κώνο φωτός που εκπέμπεται από την ηλιακή αρχή. Υπό αυτό το πρίσμα, για την «ύλη» μπορούμε να μιλήσουμε μόνο με αρνητικούς όρους: είναι ατέλεια, «πενία», στέρηση του «είναι» και του «Αγαθού» και, με αυτήν την έννοια, η «ύλη» είναι το απόλυτο κακό. Ο Πλωτίνος αντιλαμβάνεται την «ύλη» με αυτόν τον τρόπο, διότι δεν μπορεί να δεχθεί ότι αυτή και το κακό, που υπάρχει σε αυτήν, προέρχονται από την θεία αρχή του υπερούσιου «Εν».
Μετά τον Πλωτίνο, ο εγγύτερος μαθητής του και βιογράφος του Πορφύριος (232 μ. Χ. - 305 μ. Χ.) και, αργότερα, κυρίως ο Πρόκλος τον 5ο αιώνα, τείνουν να εξαλείψουν την δυαρχία «ύλης» και υπερουσίου «Εν», υποστηρίζοντας ότι και η «ύλη» προέρχεται από την θεία αρχή του υπερουσίου «Εν», και ότι, επομένως, η ύλη δεν μπορεί να είναι η αιτία του κακού στον κόσμο.
Ειδικότερα ο Πρόκλος, όπως θα διαπιστώσουμε αργότερα μέσα από την μελέτη των σχετικών κειμένων του, υποστηρίζει, αντίθετα από τον Πλωτίνο, ότι το κακό είναι μια «παρυπόστασις», δηλαδή μια ψευδής υπόσταση, μια παρενέργεια και μια στέρηση του αγαθού, όπως η σκιά αποτελεί παρενέργεια του φωτός, που, όμως υπάρχει χάριν του Αγαθού από το οποίο προέρχεται.
Στο πρώτο μισό του 1ου μ. Χ., την εποχή δηλαδή που ο Φίλων ο Αλεξανδρεύς ή Ιουδαίος επιχειρεί να δείξει ότι η εβραϊκή παράδοση μπορεί να ενταχθεί πλήρως στον «επίσημο» ελληνορωμαϊκό πολιτισμό, αρχίζει να εξαπλώνεται το χριστιανικό κήρυγμα. Στον πυρήνα του κόσμου βρίσκεται το άτομο ως μοναδικότητα και ως πρόσωπο, έννοια που συγκροτήθηκε από τους Στωϊκούς φιλοσόφους. Έτσι, ο άνθρωπος ως πρόσωπο αισθάνεται ότι στέκεται προσωπικά ενώπιον του Θεού και η μοίρα του εξαρτάται στην ουσία της από την ελεύθερη βούλησή του. Ο άνθρωπος, λοιπόν, είναι ελεύθερος να επιλέξει το καλό ή το κακό, την αμαρτία ή την σωτηρία· το προπατορικό αμάρτημα, που απομάκρυνε τους ανθρώπους από τον Θεό, είναι και αυτό μια πράξη ελευθερίας και μιας εκούσιας επιλογής και, ειδικότερα, το αποτέλεσμα της εκούσιας πράξης του ατόμου Αδάμ, το οποίο κατόπιν μπολιάζεται από το ένα άτομο στο άλλο. Υπό αυτό το πρίσμα, η αυθεντική πηγή του κακού δεν είναι πλέον, όπως στον Πλωτίνο, η «ύλη», ούτε, πολύ περισσότερο, μια «παρυπόστασις», δηλαδή μια ψευδής υπόσταση, μια παρενέργεια και μια στέρηση του αγαθού, αλλά το πρωταρχικό και απόλυτα ελεύθερο βουλητικό ενέργημα της απάρνησης του Θεού και των εντολών του.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΟΜΙΛΗΤΡΙΑΣ
drive.google.c...