Τίτλος Ὁμιλίας: «Ἡ ψυχή στους Στωϊκούς φιλοσόφους»
(Παραδόθηκε στίς 16 Ἀπριλίου 2024 στό Λαϊκό Παν/μιο/Ἑταιρεία τῶν Φίλων τοῦ Λαοῦ)
Εἰσηγήτρια: Ἄννα Μαρκοπούλου, Δρ Ἐπιστημῶν τῆς Ἀγωγῆς Παν/μίου Σορβόννης Παρισίων
Ἡ ἐπιλογή καθώς καί ἡ ἀπόδοσις τοῦ συνόλου τῶν χωρίων ποὺ ἀκολουθοῦν ἀπὸ τὰ ἀρχαῖα στὰ νέα ἑλληνικὰ εἶναι τῆς εἰσηγήτριας.
ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΟΜΙΛΙΑΣ
Ἡ ἀνάλυση τῆς ψυχῆς στούς Στωϊκούς φιλοσόφους, θά μᾶς ἐπιτρέψει ἀφενός νά ἀντιληφθοῦμε τόν τρόπο μέ τόν ὁποῖο συγκροτήθηκε ἡ σημαντική γι᾽ αὐτούς ἔννοια τοῦ «Λόγου», ἀλλά καί ἀφετέρου νά ἐμβαθύνουμε στήν κατανόηση τῆς φύσης αὐτοῦ τοῦ «Λόγου». Ἡ ἐξατομίκευση τῆς ψυχῆς λαμβάνει ριζικό χαρακτήρα στούς Στωϊκούς φιλοσόφους, οἱ οποῖοι προσδίδουν, γιά πρώτη φορά στήν ἱστορία τῆς φιλοσοφίας, θετικό νόημα στήν ἀτομικότητα καθώς καί στήν πολύχρωμη ποικιλία, ὄχι μόνο τῶν εἰδῶν, ὅπως ὁ Ἀριστοτέλης, ἀλλά καί τῶν ἐπιμέρους ὄντων. Σέ αὐτό τό πλαίσιο, οἱ Στωϊκοί φιλόσοφοι ἔφθασαν νά ἀποτιμοῦν τήν ἀνθρώπινη προσωπικότητα σύμφωνα μέ τά ἀτομικά χαρακτηριστικά της καί ἀναζητοῦσαν νά τήν θεμελιώσουν φιλοσοφικά. Ἕτσι, οἱ Στωϊκοί ἀνακαλύπτουν γιά πρώτη φορά τήν συνείδηση ὡς ἕνα «σὺν-εἰδέναι», ὡς μιά «παράλληλη ἐπίγνωση» τοῦ ἀνθρώπου ἀναφορικά μέ τήν προσωπική ψυχική του στάση μέσα στόν ἠθικό ἀγῶνα, ἐπίγνωση πού συνοδεύει τήν γνώση τῶν ἐξωτερικῶν δεδομένων: τό βίωμα τῆς ηθικῆς συνείδησης ὠθεῖ στήν ἀνάπτυξη τῆς ἔννοιας τῆς συνείδησης γενικά. Ἡ ψυχή σύμφωνα μέ ὅλους τούς Στωϊκούς φιλοσόφους, ἀποτελεῖται ἀπό ὀκτώ μέρη: τὸ ἡγεμονικόν, δηλαδή τόν «λόγο» πού καθοδηγεῖ ὁλόκληρη τήν ψυχή καί εἶναι τοποθετημένος στήν καρδιά καί ὄχι στόν ἐγκέφαλο, τίς πέντε αἰσθήσεις, τὸ φωνητικόν, δηλαδή τήν γλωσσική ἔκφραση καί τὸ σπερματικόν, πού συντελεῖ στήν διαιώνιση τοῦ εἴδους καί τήν ἀνάπτυξη τοῦ σώματος. Ὅλες οἱ δυνάμεις τῆς ψυχῆς ἔχουν ὡς πρώτη ἀρχή κινήσεώς τους τὸ ἡγεμονικόν καί ἔτσι ἐξαποστέλλονται ἀπό αὐτό σάν ἀπό μιά πηγή πρός ὅλα τά μέρη τοῦ ὅλου. Ἁνάμεσα, λοιπόν, στόν ἄνθρωπο καί στόν κόσμο ὑπάρχει μιά «ὁμολογία», μιά κοινότητα λόγου καί εἶναι πάνω σέ αὐτήν τήν κοινότητα, πού οἱ Στωϊκοί φιλόσοφοι στήριξαν τήν ἠθική τῆς Στοᾶς, καλώντας τούς ἀνθρώπους νά ζοῦν σύμφωνα μέ τόν λόγο, ὅπως χαρακτηριστικά ἔλεγαν: «ὁμολογουμένως τῇ φύσει ζῆν». Ὁ λόγος αὐτός ὑπάρχει μέσα μας, ἐφόσον εἶναι τὸ ἡγεμονικόν μέρος τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς, ἐνῶ ταυτόχρονα εἶναι ὁ λόγος, πού διέπει τήν τάξη ὁλόκληρου τοῦ κόσμου καί τοῦ σύμπαντος. Μέ αὐτήν τήν ἔννοια, ἡ ἀρχή πού κυβερνᾶ ὁλόκληρη τήν φύση εἶναι ἡ συμφωνία, δηλαδή ἡ «ὁμολογία» μέ τόν λόγο. Ὑπό αὐτό τό πρίσμα, εἶναι ἀκριβῶς αὐτή ἡ «ὁμολογία» πού ἐξασφαλίζει τήν «εὔροιαν βίου», δηλαδή μιά εὐδαίμονα ῥοή βίου, ἐφόσον ὅσοι μάχονται τόν λόγο δυστυχοῦν, δηλαδή κακοδαιμονοῦν. Τό νά ζεῖ κανείς σύμφωνα μέ τόν λόγο, σημαίνει, σύμφωνα μέ τούς Στωϊκούς φιλοσόφους, νά ζεῖ σύμφωνα μέ τήν ἀρετή καί ἡ ἀρετή, πού θεμελιώνεται στόν λόγο, εἶναι σύμφωνη μέ τόν λόγο τῆς κοσμικῆς-συμπαντικῆς τάξης.
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΟΜΙΛΗΤΡΙΑΣ
drive.google.com/file/d/1z2cOpUKQ_akGJbNiXeBATxP2B1GK8bPi/view