Fantasie und Fuge in g moll, BWV 542 | Johan Sebastian Bach

Bach bewees de oude, in Deventer geboren organist Reincken eer met een fugathema ontleend aan een Nederlands volksliedje.
Van veel orgelwerken van Bach is slechts bij benadering bekend van wanneer ze dateren. Dat is anders bij deze Fantasia en fuga. Bach voerde deze stukken uit in Hamburg, waar in 1720 de post van organist van de Jacobikerk was vrijgekomen. Tijdens een meer dan twee uur durend recital liet hij horen wat hij als organist allemaal in huis had, en sloeg zijn toehoorders met stomheid. Daaronder ook de oud-organist Reincken, de eminence grise van het Hamburgse muziekleven. Hij loofde Bachs improvisatiekunst met de woorden: ‘Ik dacht dat deze vaardigheid was uitgestorven, maar ik zie dat ze in u voorleeft.’ Toch was Bach niet echt van plan om op de vacature in te gaan. Hij had nog maar drie jaar geleden een positie als kapelmeester in Köthen aanvaard, juist om zijn vleugels ook vocaal uit te kunnen slaan en zich te ontdoen van het beperkende etiket ‘orgelvirtuoos’. Wellicht heeft Bach wél een oogje gehad op het cantoraat van de Hamburgse Johannesschool, een baan die spoedig vrij zou komen. Uiteindelijk werd Telemann daarvoor verkozen, en kreeg Bach niet veel later een vergelijkbare aanstelling in Leipzig.
Hoe het zij, met de ambitieuze omvang en opzet van zijn Fantasia en fuga bevestigde Bach zijn reputatie. De adembenemende fantasia gaat van start als een volkomen vrije improvisatie, maar ontpopt zich vervolgens als een retorisch betoog. Overdonderende, ietwat dreigende passages worden afgewisseld met afgewogen en punctuele kanttekeningen. Alle registers worden opengetrokken, van opeenstapelingen van chromatiek tot allerlei verrassende harmonische wendingen, waarmee het pedaal ten slotte korte metten maakt. De erop volgende virtuoze fuga lijkt een extra eerbetoon te bevatten aan de oude, in Deventer geboren Reincken. Het thema ervan is namelijk ontleend aan een vrolijk Nederlands liedje, ‘Ik ben gegroet van’, uit de verzameling Oude en Nieuwe Hollantse Boeren Lieties. Het vereiste stevige voetenwerk voert de feestelijkheid ten top.
English:
Bach paid tribute to the Deventer-born organist Reincken with a fugue theme derived from a Dutch folk song.
Many of Bach’s organ works can only be dated approximately, but it is different in the case of this Fantasia and fugue. Bach performed these works in Hamburg, where the post of organist at St Jacob’s Church became vacant in 1720. During a recital lasting over two hours, he demonstrated his skills as an organist and struck his audience dumb. One member of that audience was the former organist Reincken, the eminence grise of the Hamburg music scene, who praised Bach’s improvisational art as follows: ‘I thought this skill had died out, but I see it lives on in you’. Yet Bach was not really planning to take up the vacant position. Only three years beforehand, he had accepted a position as Kapellmeister in Köthen precisely in order to stretch his wings vocally as well, and to rid himself of the too restrictive label of ‘organ virtuoso’. However, Bach probably did have an eye on the post of cantor at St John’s School in Hamburg, which was shortly to become vacant. In the end, Telemann was appointed to that post and not long afterwards Bach was given a similar appointment in Leipzig.
Whatever the case, Bach confirmed his reputation with the ambitious scope and structure of his Fantasia and fugue. The breathtaking fantasia starts off as a completely free improvisation, but then reveals itself as a rhetorical argument. Overwhelming, rather ominous passages are alternated with measured, punctual annotations. All the registers are opened, from chromatic successions to all sorts of surprising harmonic twists and turns, which are finally finished off by the pedal. The virtuoso fugue that follows appears to contain an extra tribute to old Reincken, who was born in Deventer, as its theme is derived from a cheerful Dutch song, ‘Ik ben gegroet van’, from the collection Oude en Nieuwe Hollantse Boeren Lieties. The brisk footwork required by the piece takes it to its festive climax.
About the recoriding
Recording date: 25-08-2018
Audio: PDR recording
Video: Wouter Koster
Editing: Wouter Koster
Stop assistants: Bart van der Tang and Joan le Poole

[@antondeheer417]

Geweldig, wat een 'heerlijke' uitvoering!! Cmplimenten, Gerben!!

[@MuziekuitdeGoudseSintJan]

Dank het is al een wat oudere opname die al tijdje op de planken lag :)

[@antondeheer417]

@@MuziekuitdeGoudseSintJan ik hoop dat er nog wat meer uitvoeringen op de planken liggen, Gerben! Zo zie je maar dat 'goed uitgevoerde' muziek tijdloos is ;).

[@hanjovdberg]

Schitterende vertolking van de Fantasia 👍 die kan soms wat saai en 'fantasieloos' overkomen. Maar Gerben weet een spannend verhaal te spelen en muzikaal te vertellen. De fuga vind ik juist een beetje tegenvallen.

[@christianindividual4550]

5:04 Fugue