Wody gdańskie „Kanały i fosy” cz. 6 | Andrzej Januszajtis (2024.06.19)

‪@WMGVIDEO‬ i Nadbałtyckie Centrum Kultury w Gdańsku zapraszają do obejrzenia szóstego wykładu z cyklu „Gdańskie Wody”. Prof. Andrzej Januszajtis opowiada w nim o gdańskich kanałach i fosach.
Kanały i fosy
W starym Gdańsku w młynach nad kanałami mielono nie tylko zboże. Służyły one też jako: polernie, olejarnie, tartaki czy kuźnie. Najstarsze źródła wymieniają powstanie Kanału Raduni w 1338 roku. Natomiast młyny na kanałach znajdujemy na aksonometrycznym planie Gdańska z około 1615 roku (jest to przypisywany Antonowi Möllerowi tak zwany „plan sztokholmski”, zrabowany przez Szwedów w XVII wieku i u nich przechowywany. Widzimy tam parterowe budowle kryte dwuspadowymi dachami, każda z jednym kołem młyńskim, tzw. podsiębiernym, stoją nad kanałem na wysokości obecnego parkingu między budynkiem należącym do Uniwersytetu Gdańskiego przy Bielańskiej 5 i ulicą Korzenną, obok Ratusza Staromiejskiego, w którym mieści się siedziba Nadbałtyckiego Centrum Kultury. Koła podsiębierne są obracane przez wodę, która płynie poniżej ich osi; inny typ kół to taki, gdzie woda spada z góry na łopaty; są to koła nadsiębierne. Tam, gdzie obecnie widzimy trawnik między kanałem i wzniesionym w 1382 roku i później rozbudowywanym Ratuszem Staromiejskim przy Korzennej 33/35, zbudowano w 1436 roku więzienie z mieszkaniem stróża. Był to budynek szachulcowy, później przebudowywany, więzienie to utrzymało się tu do XIX wieku. W XIX i częściowo XX wieku w ratuszu urzędował sąd. W drugiej połowie XIX wieku na gruntach między kamienicą przy Elżbietańskiej 3 i ratuszem wzniesiono nowy czterokondygnacyjny budynek sądu, który stanął zwrócony szczytami do kanału i Bielańskiej. Podczas ostatniej wojny został zniszczony i nieodbudowany. Nie zniknął jednak zupełnie. W murze oporowym kanału zostały okna piwnic, znajdujemy je naprzeciw wspomnianej śluzy, są zamurowane, a drewniane ramy nie wszystkie kompletne, mimo upływu lat trzymają się nieźle. Natomiast na przełomie XIX i XX wieku, na fali powszechnego w Europie podnoszenia komfortu zamieszkiwania w miastach, nad brzegami kanału od Wielkiego Młyna po ujście do Motławy, utworzono spacerowe bulwary, zieleńce i miejsca rekreacji.
Wody gdańskie „Walka z powodziami” cz. 6
Gdańsk 19.06.2024 r.
Opowiada: Andrzej Januszajtis
Wykład z cyklu: Wody gdańskie
Odcinek 6: Kanały i fosy
Organizator: Nadbałtyckie Centrum Kultury w Gdańsku
Kierownik projektu: Paweł "Paulus" Mazur
Zdjęcia: Mirosław Koźbiał
Realizacja: Mirosław Koźbiał
Oglądaj TH-cam Kanał WMG VIDEO
Zdjęcie z okładki: Nadbałtyckie Centrum Kultury