جایگاه حضور ابلیس - آیت الله محمدرضا نکونام

محدوده ابلیس نفس است و اگر نفسانی بودن انسان زیاد شود، عقل کم می‌گردد. مادری که بچه را در سرمای زمستان زیر شیر آب ساعت‌ها می‌شوید و باز می‌گوید نجس است، روشن است عقل ندارد و مکلف نیز نیست و رئیس او ابلیس و کارهای وی در محدوده نفس است.
جناب ابن‌سینا در کتاب الاشارات و التنبیهات از دنیا به «جناب» یاد می‌کند که کارآزمودگی وی را در این زمینه می‌رساند. تعبیر وی از دنیا به «جناب الغرور» است. حال، ما نیز می‌گوییم از «ابلیس» باید چنین یاد کرد و او را به «جناب»، نام برد. ابلیس کسی است که در مقابل حق ایستاد. این‌گونه است که در لعنت بر ابلیس باید گفت: «لعنة اللّه علی ابلیس» و خود نباید به صورت مستقیم با شیطان مواجه شویم و نباید گفت لعنت بر ابلیس تا مورد تمسخر او ـ که لعنت‌گزار معمولی را چیزی به شمار نمی‌آورد ـ واقع نشد. کسانی که شیطان و نیز دنیا را کوچک می‌شمارند، آن را نمی‌شناسند.کسی که دشمن را کوچک می‌شمارد به حتم از او شکست می‌خورد.
تمامی جنیان در گروه شیاطین نمی‌باشند و شیاطین تنها بعضی از گروه‌های جنیان می‌باشند. در میان شیاطین، «ابلیس» موقعیت خاصی دارد و در رأس تمامی شیاطین قرار دارد که وی همان شیطان بزرگ می‌باشد. جن، شیطان و ابلیس، هر سه با هم قابل اجتماع، انقطاع و انفکاک می‌باشند.
ابلیس با هرچه به او بگویی مخالف است. او با همه چیز مخالف است؛ حتی با کلمهٔ مخالف. دوست ندارد کلمهٔ مخالف در جای خود به کار برده شود. او مخالف با هرچه که حق و حقیقت است می‌باشد و تا آخر نیز این مسیر را می‌پیماید و هرچه رو به پیش رویم، در این مسیر رشد می‌کند. هر بار مخالفت، باعث عذاب شیطان و دوری وی از حق است و هر بُعدی نیز مخالفتی را در پیش دارد. گویا ابلیس دیگر اختیاری از خود ندارد. ابلیس هرچه بیش‌تر در سرپیچی غوطه‌ور می‌شود، به عمق مخالفت، نزدیک‌تر می‌شود؛ هرچند او خود عمق مخالفت است. او اولین سنگ مخالفت با حق را از انکار حقیقت عالی بودن آدم از ملایکه و جنیان بنا گذاشت. حقیقتی که پایهٔ عالم بر آن چیده شده و ملکوت اشیا در آن غوطه‌ور است. ابلیس در برابر آن حقیقت سر به اطاعت فرو نیاورد؛ از این‌رو چیزی برایش آشکار نشد.
منبع: دنیای جنیان و نیرنگ آدمیان
آیت الله محمدرضا نکونام