Allohdan pul so'rashdan avval unga yarasha niyyat kerak. Pullar kursidan namuna tinglang.

t.me/Angla2022...
Naqd pullarning holati, ulardan foydalanish bilan bogʻliq savollar koʻpchilikni qiziqtiradi. Markaziy bankka ijtimoiy tarmoqlar va boshqa rasmiy aloqa kanallari orqali kelib tushgan savollarga Markaziy bankning Naqd pul muomalasi departamenti direktori Fazliddin BOZOROVdan javob oldik. Baʼzida eski, gʻijimlangan qogʻoz pullarni savdo shoxobchalarida qabul qilishmaydi. Bu qanchalik toʻgʻri? Naqd pullar qachon yaroqsiz hisoblanadi?
- Xoʻjalik yurituvchi subyektlar qanday holatdagi banknotlarni moneliksiz toʻlovga qabul qilishlari lozimligi va tushum puli sifatida banklarga topshirishlari mumkinligi belgilangan. Xususan, bular:
har qanday qismida teshik yoki yirtilishlar, siyqalanishlar, (jumladan gʻijimlangan) dogʻlar, qalam, siyoh va flomaster bilan yozilgan yozuvlari mavjud boʻlgan pullar;
yirtilgan va yelimlangan pullar, agar pulning ikkala qismi shak-shubhasiz bitta banknotga tegishli boʻlsa;
boʻyoq moddalari va kislota toʻkilgan, tabiiy rangi oʻzgargan, kuygan, boʻyalgan yoki chizilgan pullar;
shikastlanish turi va joylashishidan qatʼi nazar, banknot toʻliq hajmining 55 foizidan kam boʻlmagan qismi saqlanib qolingan pullardir.
Bu talablar Markaziy bankning “Tijorat banklarida kassa ishini tashkil etish, inkassatsiya va qimmatliklarni tashishga doir yoʻriqnoma” “soʻm”ning toʻlovga yaroqlilik belgilarni aniqlash qoidalari (2018-yil 29-iyunda 3028-son bilan roʻyxatga olingan)da belgilab berilgan.
Yanada aniqroq boʻlishi uchun tushuntirib oʻtaman.
Banklarda naqd pullarni saralash jarayonida ular “muomalaga yaroqli”, “eskirgan”, “toʻlovga yaroqsiz” pullar toifalariga ajratiladi.
Siyqalanmagan, yaʼni banknot qogʻozining mustahkamligi, uni yana muomalada aylanishi uchun imkoniyat beradigan darajada mustahkam pullar “muomalaga yaroqli” banknotlar toifasiga kiradi.
Bunday banknotlarning shikastlanganligi quyidagi darajada boʻlishi talab etiladi:
hech qanday shikastlanish belgilariga ega boʻlmagan banknotlar;
banknotning ayrim qismiga (yoki qismlariga) yozilgan yozuvlar yoki boʻyalgan (boʻyoq toʻkilgan) joyi banknot umumiy hajmining 5 foizidan oshmaydigan hamda pulning nominalini yoki uning haqiqiyligini aniqlashga xalaqit bermaydigan banknotlar;
banknotning yirtilgan, teshilgan joyining diametri yoki yirtilib tushgan burchagi (qismi) 1 sm.dan oshmaydigan hamda ushbu shikastlanishlar banknotning nominalini yoki uning haqiqiyligini aniqlashga xalaqit bermaydigan banknotlar;
rangi keskin tarzda oʻzgarmagan banknotlar.
“Eskirgan” banknotlarga esa yuqoridagi talablarga javob bera olmaydigan pullar kiradi. Shu oʻrinda savol tugʻiladi. Eskirgan pullar savdo nuqtalarida qabul qilinadimi? Albatta. Eskirgan pullar toʻlovga yaroqli hisoblanadi. Shu bois ular savdo nuqtalarida qabul qilinishi shart.
- Qanday pullar toʻlovga yaroqsiz hisoblanadi va qabul qilinmaydi?
- Banknot yuzasining 55 foizidan kam qismi saqlanib qolgan pullar “toʻlovga yaroqsiz” hisoblanadi va ular savdo shoxobchalarida qabul qilinmaydi. Shuningdek, pul oldi-berdisida banknotlarning tegishli himoya belgilariga ega boʻlishiga jiddiy eʼtibor qaratish zarur. Banknotdagi uning nominal qiymatini aks ettiruvchi yozuv va raqamlarni oʻzgartirish orqali hosil qilingan “qalbaki”, “soxta” pullarga aldanib qolmaslik zarur.
- Bir-biriga yelimlangan pullar yaroqli hisoblanadimi?
- Yelimlangan banknot qismlari bitta banknotga tegishli boʻlsa, yaʼni seriya, raqamlari bir xil boʻlganda “yaroqli pul” sifatida toʻlovga qabul qilinishi lozim. Ayrim hollarda, bir xil nominaldagi, biroq 2 ta banknotning qismlarini bir-biriga yelimlanganligini uchratish mumkin. Yaʼni banknot qismlaridagi seriya, raqamlar turlicha boʻladi. Ushbu banknotlarning har ikki qismi alohida olinganda, banknot umumiy yuzasining 55 foizidan kam boʻlsa “toʻlovga yaroqsiz” deb topiladi. Aksincha boʻlsa, qabul qilinadi.
Naqd puldan toʻgʻri foydalanish uchun fuqaro yana qanday maʼlumotlardan xabardor boʻlishlari maqsadga muvofiq?
- Bugungi kunda ming afsuski, muomalaga chiqarilgan milliy valyutamiz banknotlariga putur yetkazish, ularni gʻijimlash, yirtish, ustiga turli xil ismlar, telefon raqamlari, summalar va boshqa narsalarni yozib qoʻyish holatlari ham uchrab turibdi.
Avvalo qayd etish lozimki, milliy valyutamiz - respublikamiz iqtisodiy mustaqilligining ramzlaridan biri hisoblanadi hamda ularda davlat ramzlari - Gerb, Bayroq tasvirlari ham aks ettirilgan.
Garchi milliy valyutaga jismonan zarar yetkazishga nisbatan qonunchilikda javobgarlik belgilanmagan boʻlsa-da, oʻz yurtini hurmat qilgan har bir fuqaro, uning pul birligiga ham hurmat bilan qarashi va muomaladagi nufuziga putur yetkazmasligi lozim. Bu oʻzini hurmat qilgan, odob-axloq etikasi normalarini bilgan har bir insonning qoʻlidan keladi, albatta.
#pul #pullar #biznes