*देवळीकऱ्हाड येथील हेमाडपंथी अतिप्राचीन शिवमंदिराची माहिती*
आज आपण बऱ्याच लोकांच्या आजवर फारसे नजरेस न आलेल्या,थोड्या दुर्गम भागात निसर्गाच्या कुशीत विसावलेल्या कळवण तालुक्यातील देवळीकऱ्हाड या केवळ 1360 लोकसंख्या असलेल्या आदिवासी बहुल गावातील अतिप्राचीन(सुमारे 750 वर्षांपूर्वी बांधलेल्या)हेमाडपंथी पंचरथी महादेव मंदिराला भेट देऊन तेथील माहिती घेणार आहोत.
देवळीकऱ्हाड गावाला येण्यासाठी आपल्याला नाशिकवरून येतांना बोरगाव - अभोणा रस्त्याने मोहपाडा फाट्यापासून 6 -7 kms आत यावे लागेल.नाशिकपासून देवळीकऱ्हाड गावाचे अंतर हे एकूण 80 -85 kms आहे,तर तालुक्याचे ठिकाण कळवण पासून हे ठिकाण साधारण 30 -35 kms अंतरावर आहे.
तेथे पोहचल्यावर आपणास पहायला मिळते की नागरशैलीतील ह्या मंदिराची रचना ही एखाद्या रथाप्रमाणे आहे.या रथाला पंचरथ किंवा पंचरथी असेही म्हटले जाते.
ह्या मंदिराविषयीचे वैशिष्ठय 'प्रसादमंडन' या ग्रंथातून अनुभवास येते.पीठ,मध्यमपीठ,जाडयकुंभ,कर्णिका,ग्रासपट्टी,गजरथ,नररथ, अशवधर या संकल्पनाही अनुभवास येतात.
मंदिराचे सर्व कोरीव काम हे कोणत्याही आधुनिक यंत्रसामुग्रीचा वापर न करताही केवळ हातांनी त्यावरील प्रत्येक शिल्पाचे सौंदर्य हे बोलके आणी अवर्णनीय आहे असेच म्हणावे लागेल.
हे मंदिर सूर्यमुखी असून सूर्याची पहिली किरणे पिंडीवर पडतील अशी मंदिराची रचना केलेली आहे.
प्रवेशद्वाराजवळ शैवद्वारपालाची मूर्ती प्रथम सर्व भाविकांचे स्वागत करते.त्याजवळच कासवाची दगडी सुबक मूर्ती आहे. मंदिरात एकूण तीन द्वारशाखा आहेत.
गर्भगृहात मध्यभागी शिवपिंड व एका बाजूला उमामाहेश्वराची प्राचीन सुबक मूर्ती एका कोपऱ्यात काळ्या दगडात कोरलेली आहे.
तर बाहेरील बाजूला एका कोपऱ्यात गणेशाची सुबक मूर्ती दिसून येते.
यदुवंशाच्या राजवटीत त्यांचा सेनापती हेमाद्री याने हे मंदिर बांधले असावे म्हणून या मंदिराच्या शिल्पकलेला हेमाडपंथी असे म्हटले जाते असे काही जाणकार सांगतात.
येथे दरवर्षी महाशिवरात्रीला यात्रा भरते. भारतीय पुरातत्व विभागाने मंदिराची पाहणी करून मंदिराच्या जीर्णोद्धारचा आराखडा हाती घेतला आहे.लवकरच भाविकांना हे मंदिर पुन्हा पूर्वीच्या वैभवात पहायला मिळेल अशी अपेक्षा करूया!
ओम नमः शिवाय!🙏