අම්බලම -
ඈත අතීතයේ සාමාන්‍ය ජනතාව පා ගමනින්, කරත්ත වලින් ද රජවරුන් මැතිඇමතිවරුන් අශ්වයින්, ඇතුන් පිටින්ද ගමන් කිරීම සිදුවිය. ඒ හැම දෙනාටම පුද්ගල තරාතිරමින් තොරව ගිමන් නිවා ගැනීමට, සතුන් ලිහා දමා පිදුරු, තනකොළ සැපයීම සහ රාත්‍රිය ගත කිරීමටද හැකිවන පරිදි,ගමන් මර්ගයක් අසල ළිදක්, ඇලක්,දොළක්,කුඹුරක් ආශ්‍රිතව අම්බලම් ඉදිකර ඇත. විශාල දැව කදන් මත,ගල් කුළු මත සතුන්ගෙන් ආරක්ෂා වන පරිදි ඉදිකළ අම්බලම, පුද්ගලයින්ගේ වත්පොහොසත්කම අනුව මල්කම් ලියවැල් වලින්ද අලංකාර කර ඇත. අම්බලම ද්‍රවිඩ වචනයක් වන අතර සිංහලට ගිමන්හල විය. අම්බලම ආශ්‍රිතව බොහෝ දුරට පිංතාලියක් ද තිබී ඇත. අනුරාධපුර සිට යාපහුව ,දඹදෙණිය සිට ශ්‍රී පාදය රජ මාවතෙහිද අම්බලම් දැකගත හැකිය. සිංහල පද්‍ය කාව්‍යවල අම්බලම් ගැන සදහන්වේ. ගිරා සංදේශය, මයුර සංදේශය, දිය සැවුල් සංදේශය ඒ අතර වේ. ක්‍රි.ව.1747-1780 භරණ ගණිතාචාර්යා වරයා (කලා වැවේ නිර්මාතෘ) රචනා කළ නීලකොබෝ සංදේශයේ
බෙලෙන් සුරු වූ විස්කම් සුර වැද අසල
කළෙන් යුරු නෙ සිත විහ සිතුයම් නුදුල
පලෙන් පිරූ කැදුරු වෙත හි³ නොසල
පොළොන්මරු වෙලෙ සුසැදි අම්බලම බල ...... ලෙස සදහන් වේ.
අම්බලමේ ලැගුම් ගන්නා අය විහිළු කථා, හිටිවන කවි, විවිධ කතන්දර, දහම් ගැට,තේරවිලි කවි,රජවරුන් වර්ණනා කිරීම් ආදී වූ කවි පද ගායනා කර ඇත. රාත්‍රියට එකම ගිණි මැලය වටා රොක්වී කෑම සකසා ගැනීම් ද සිදුකර ඇත. ආඩි හත්දෙනාගේ කැද හැලිය, අම්බලමේ පිනා, රයිගමයයි ගම්පලයයි වැනි පබැදීම්ද ඒ අතර වේ.
ගිරා සංදේශයේ අතු ඉති විහිදුනු පවුරක් බදු අම්බලම අසල ඇති ගසක් ගැන මෙසේ වර්ණනා කරයි.
නීල පැහැබර කොළ අතු මැදුරු විසිතුරේ
දිගු තරසර කදු මහා විදි මනහරේ
රැදි පියකරු බිගු දද සෙනග නොවිතරේ
තුරු කදවුරු සැතපෙව අම්බලම කෙරේ.
දහම් ගැට පද විවරණය කළ බවට....
අවා මග අවරණ
සිදුකරන සැප අපමණ
ඉගෙන ගෙන එලු බණ
කියත් සමහරු බුදුන්ගේ බණ
දළදාගම අම්බලම අද දක්නට නැතත්. ඒ හා බැදුනු අම්බලම් කවි කීපයකි.
අම්බලම් පාලුවා යනු අම්බලම් වල වහලයේ පරාළ රීප්ප විනාශ කරන කුරුමිණි විශේෂයකි. සැමට කරදරයක් වන ලෙස අනුන්ගෙන් කාබී නිකරුනේ කල් ගෙවන්නාටද ගැමියෝ අම්බලම් පාලුවා යැයි ව්‍යවහාර කරති.
නැසුවට යමෙක් කළ වෛරය පහ වේද
නැතුවට ගජන් කෙසරිදු තණකොළ කාද
වැරුනට මත වරණ කොරහේ නාවාද
කැඩුනට අම්බලම ගව්වය කොටවේද
අම්බලම මගීන්ගෙන් තොර වූ විට විවේකය ගත කිරීමට එදිනෙදා ඇතිවන දුක් කම්කටොලු වලදීද ගැමියන් අම්බලමට පැමිණීම සිරිතක් කොට ගෙන ඇත.
Ordinary people of the past traveled by march and carts. Kings, ministers & other horses traveled outside the elephants. Each of these people have used poor rich & exhaustion & to provide them with food to animals & used the night to spend the night. The Ambalama has been established near a lodge, well, canal, a poorest & the field. Ambalama has been built on large timber shoots or stone blocks & protects from animals. Ambalama has decorated the wood carvings on the economic ability of individuals. Ambalama is a Tamil word. It is called the Gimanhala (the resturent) in Sinhala. There was also a water pot. Ambalama has been constructed From Anuradhapura to Yapahuwa & Yapahuwa, Dambadeniya to Sri pada’. Those who are staying in Ambalama have discussed various arguments, poetry, Dhamma. The poems connected to Ambalama also in Sinhala poetry.
Concept & presentation - Priyanthi Bannaheka
Editing & Videos - Swarna Balasuriya