Jacek Kowalski - „Duma Rycerska”

Pieśń „Duma Rycerska” (zwana także „Duma ukrainna”), to polska pieśń rycerska (żołnierska) opublikowana przez Adama Czahrowskiego w II wyd. poezji Threny i rzeczy rozmaite, Lwów, 1599 jako „Powiedz mi, muzyko moja". Przypuszczalnie autor sparafrazował renesansową pieśń „Pod świetnymi chorągwiami" lub użył którejś z wersji „Pieśni o kole rycerskim". „Duma ukrainna” była popularna w XVII w., tradycja łączy ją z Lisowczykami. Melodia, z którą dziś się wykonuje „Dumę ukrainną”, pochodzi z jednej z wersji „Pieśni o żołnierzu tułaczu" według Juliusza Rogera, Pieśni ludu polskiego na Górnym Szląsku z muzyką, Wrocław, 1880, nr 47, s. 24-25, co jest o tyle uzasadnione, że niektóre zwrotki występują w obu pieśniach.
Tekst:
Powiedz, wdzięczna kobzo moja,
Umie-li co duma twoja?
Cóż może być piękniejszego
Nad człowieka rycerskiego?
Cóż nad pograniczne kraje
Kędy, skoro lód roztaje,
Ujrzysz pola nieprzejrzane,
Młodą trawą przyodziane.
Ujrzysz dąbrowy rozwite,
Ujrzysz ptactwo rozmaite,
Zwierza stada niezliczone
I ryb roje niezłowione.
A ówdzie kozak ubogi,
Ponad dnieprowe porogi,
Płynie czółnem nie bez strachu,
Chudoju żyw sałamachu.
Tam młódź nasza harce zwodzi,
A zaś we krwi często brodzi,
Pałasz kładzie w poszwę krwawy,
Cedząc zaś krew za rękawy.
Dniem próbuje w kole koni,
Lub kopiją pierścień goni,
Kiedy po szczupłym obiedzie,
Straż zarazem swą zawiedzie.
Usarz zasię w mocnej zbroi
Warownym obozem stoi,
A kiedy nań trwoga przyjdzie,
Z trzaskiem z obozu wynijdzie.
Pod świetnymi chorągwiami,
Głośny trąbą i bębnami,
Bieży pochylony lasem
Dla sławy, dla zysku czasem.
W żarskim boju drzewce kruszą,
Niejeden się żegna z duszą,
Drugiemu zaś ostra strzała
W żołnierskim boku została.
Boże, który masz w swej pieczy
Ludu rycerskiego rzeczy,
Chudy żołnierz prosi Ciebie,
Odpłać mu tę nędzę w niebie.