G'azalxonlik. Lutfiy. Ғазалхонлик. Лутфий.

Мавлоно Лутфий XIV - XV асрлардаги ўзбек мумтоз адабиётининг атоқли намояндаси бўлиб, ўзининг ўзбек ва форс-тожик тилларидаги асарлари билан Шарқда катта шуҳрат қозонган сўз санъаткоридир. Шоирнинг ҳаёти ва ижоди ҳақида замондошлари Давлатшоҳ Самарқандий, Шамсиддин Сомий, Хондамир, Абдулла Қобулий каби тазкиранависларнинг асарларида муҳим қайд ва мулоҳазалар учрайди. Хусусан, Лутфийни яқиндан билган, у билан устоз ва шогирдлик рутбаси билан боғланган Алишер Навоий асарларида келтирилган маълумотлар ғоят қимматлидир.
Шарқ адабиёти тарихида Лутфий тахаллуси билан асарлар яратган ижодкорлар кўпгина бўлиб, «Қомус ул-аълам» асарида улардан айримлари санаб ўтилган. Алишер Навоий ва Абдураҳмон Жомий билан яқин мулоқотда бўлиб, ўзининг асарлари билан Хуросон ва Мовароуннаҳр адабий муҳитида чуқур из қолдирилган Мавлоно Лутфий «Малик ал-калом», яъни «Сўз подшоси» (Алишер Навоий) унвони билан шуҳрат қозонди.
Лутфуллоҳ Лутфий Алишер Навоий «Мажолис ун-нафоис» асарида гувоҳлик беришича, 99 йил умр кўрган. Шоирнинг замонига оид манбалардаги маълумотлар асосида унинг таваллуд санаси 1366 йил деб кўрсатилган. Лутфий бошланғич таҳсилдан кейин мадрасаларда ўз даврининг дунёвий ва шариат билимларини чуқур ўрганади. Сўнгра эса тасаввуф бобида малака ҳосил қилишга киришади. Бу ҳақда Алишер Навоий қуйидагиларни қайд этади: «Мавлоно йигитлигида улуми зоҳирийни такмил қилғондин сўнгра Мавлоно Шаҳобиддин Хиёбоний қошида сўфия тариқатида ҳам сулук қилғондур». Шаҳобиддин Хиёбоний ўз даврининг кўзга кўринган мутасаввуф шайхларидан бўлиб, унинг «Қуръони Карим»га ёзган шарҳлари ҳам мавжуд эди. Лутфий ана шу алломадан тасаввуф таълимини олиб, кенг ва чуқур билим соҳиби бўлиб етишди. Лутфий асарларидан шу нарса маълум бўладики, у Абу Али ибн Синонинг «Қонун» ва «Аш-Шифо» асарларини чуқур ўзлаштирилган.
Mavlono Lutfiy XIV - XV asrlardagi o‘zbek mumtoz adabiyotining atoqli namoyandasi bo‘lib, o‘zining o‘zbek va fors-tojik tillaridagi asarlari bilan Sharqda katta shuhrat qozongan so‘z san’atkoridir. Shoirning hayoti va ijodi haqida zamondoshlari Davlatshoh Samarqandiy, Shamsiddin Somiy, Xondamir, Abdulla Qobuliy kabi tazkiranavislarning asarlarida muhim qayd va mulohazalar uchraydi. Xususan, Lutfiyni yaqindan bilgan, u bilan ustoz va shogirdlik rutbasi bilan bog‘langan Alisher Navoiy asarlarida keltirilgan ma’lumotlar g‘oyat qimmatlidir.
Sharq adabiyoti tarixida Lutfiy taxallusi bilan asarlar yaratgan ijodkorlar ko‘pgina bo‘lib, «Qomus ul-a’lam» asarida ulardan ayrimlari sanab o‘tilgan. Alisher Navoiy va Abdurahmon Jomiy bilan yaqin muloqotda bo‘lib, o‘zining asarlari bilan Xuroson va Movarounnahr adabiy muhitida chuqur iz qoldirilgan Mavlono Lutfiy «Malik al-kalom», ya’ni «So‘z podshosi» (Alisher Navoiy) unvoni bilan shuhrat qozondi.
Lutfulloh Lutfiy Alisher Navoiy «Majolis un-nafois» asarida guvohlik berishicha, 99 yil umr ko‘rgan. Shoirning zamoniga oid manbalardagi ma’lumotlar asosida uning tavallud sanasi 1366 yil deb ko‘rsatilgan. Lutfiy boshlang‘ich tahsildan keyin madrasalarda o‘z davrining dunyoviy va shariat bilimlarini chuqur o‘rganadi. So‘ngra esa tasavvuf bobida malaka hosil qilishga kirishadi. Bu haqda Alisher Navoiy quyidagilarni qayd etadi: «Mavlono yigitligida ulumi zohiriyni takmil qilg‘ondin so‘ngra Mavlono Shahobiddin Xiyoboniy qoshida so‘fiya tariqatida ham suluk qilg‘ondur». Shahobiddin Xiyoboniy o‘z davrining ko‘zga ko‘ringan mutasavvuf shayxlaridan bo‘lib, uning «Qur’oni Karim»ga yozgan sharhlari ham mavjud edi. Lutfiy ana shu allomadan tasavvuf ta’limini olib, keng va chuqur bilim sohibi bo‘lib yetishdi. Lutfiy asarlaridan shu narsa ma’lum bo‘ladiki, u Abu Ali ibn Sinoning «Qonun» va «Ash-Shifo» asarlarini chuqur o‘zlashtirilgan.

[@rasuljonhamroqulov-jj1tf]

Чиройли укилган, рахмат Сизга