АДАЙДЫҢ ЖОРЫҚ ЖЫРАУЫ ҚАЛНИЯЗ ШОПЫҚҰЛЫ (1816-1902) БАТЫРЛАРДЫ ҚАЙРАУЫ.

Адайдың жорық жырауы "Қалнияз Шопықұлы" батырларды қайрауы!!!
Бір жорықта жау алдынан шолғыншы болып кеткен Орамал Қырықмылтық Қарағұл батыр қапияда жау қолынан қаза табады. Соған күйініп кеткен Нұрбаулы Қырықмылтық Қожалақ батыр «Адай, енді өз күніңді өзің көре беріңдер» - деп ат басын артына қарай бұра береді. Сонда Қалнияз Қожалақ батырдың алдына кесе көлденең тұра қалып толғапты:
ҚОЖАЛАҚ БАТЫРҒА АЙТҚАНЫ
Халқына мақтан Қожалақ
Жауына шапқан жағалап
Әруақты ердің сойы едің
Аржағың Сармыс, ер Жанақ,
Екіталай егесте
Жерің жоқ қалған қорғалап,
Осы сапар не болды
Атыңның басын бұрмалап?
Бір сен емес - Адай тұр
Қарағұлды азалап.
Ат ойнатып, әнеки,
Дұшпаның тұр мазалап;
Туын жықпай Асар тұр
Келсе де жау қамалап,
Келінберді, Құдайке
Өзіңе қарай сағалап,
Көріп тұрып осыны
Барасың қайда, Қожалақ?
Санаулы дәмі таусылса
Кімдерге тимес ажал-оқ.
Ажалсыз аман құтылар
Атса да дәлдеп сығалап.
Тәуекел етіп тайсалмау
Көңілді ерге жарасқан,
Қайрылмай кетпес қас батыр .
Тұрса да қаптап қара аспан,
Аман қалмас ажалдан
Нәсібе-дәмін тауысқан,
Сен - Адайдың қорғаны
Айбарың артық арыстан
Жүрегің берік құрыштан,
Аман шыққан ер едің
Талай соғыс-ұрыстан,
Ерлігің сенің кем бе еді
Кешегі Төлеп, Қармыстан?
Ағаларың бұрынғы
Есенғұлдың Есегі
Таутайлақпен алысқан,
Жезтырнаққа жабысқан.
Сармыс, Шотан, ер Жанақ
Қалмақ жаумен шабысқан,
Атағозы, ер Лабақ
Дұшпанды қуған қоныстан,
Дауымшар, Мыңбай, Құдабай
Патшаға қарсы ұрысқан.
Аржағың Адай ұранды
Сен соларға туысқан.
Атаға тартып ұл өсіп
Ерлігі саған жұғысқан;
Егесер жерге келгенде
Ер өлмейтін бе еді намыстан?
Лайық емес ерлерге
Дұшпанын көріп ығысқан.
Сен Адайдың сойылы
Жауды көрсе жасқанып
Жиылмаған айылы,
Ерлігіңді сөз қылған
Адай түгіл Байұлы,
Қазақтан асып баршаға
Қожалақ атың жайылды.
Жасақты жауға қалдырып
Бұрма, батыр, мойынды,
«Жәуміт қашты, біз қудық»
Салайық солай ойынды.
Ақ ордасы Адайдың
Үлкен үйім - Мұңалсың,
Батыр да өзің, пір де өзің
Ұлы жиын - құралсың,
Төрт Мұңалым тұрғанда
Басқасы келіп Адайдың
Қолынан қалай ту алсын?!!
Қарағұлдың қаны үшін,
Ағайынның ары үшін
Қожалақ тұрма, - қол баста
Артыңнан Адай шұбалсын.
Әруаққа сыйынып
Ұрандап жауға ат қойсаң
Келінберді, Құдайке
Ізіңе ертіп лап қойсаң!
Әруағың аспай ма?
Дұшпаның қорқып қашпай ма?
Ертең елге барғанда
Ерлігің хабар болғанда
Қалың елің жиналып
Алдыңнан шашу шашпай ма?..
Сонда Қожалақ батыр: «Осы жаудан қорқып қашқан кісінің өзі кәпір, қатыны талақ. Ал аттаныңдар соңымнан» - деп жауға қарай қолды бастай жөнеліпті...
ТАБЫН ДӘУІТ БАТЫРҒА АЙТҚАНЫ
Қалнияз Қожалақ батырды сөзбен тоқтатып, намысын қоздырып айтқан сөзінен кейін Қожалақ батыр жауға атойлап шапқасын, енді басқа да белгілі батырлардан кім бар екен деп көп ішіне көз салса, қасында жиырма-отыздай жігіттері бар Табын Дәуіт батыр Адай жасағына қосылмай оқшауланып тұрғанын көреді де, атын тебініп жіберіп Дәуіт батырдың қасына шауып келіп, оған қарап тұрып былайша толғайды:
Болғанда әкең Асау, атаң Барақ
Атағы Алты Алашқа кеткен тарап
Баласы сол ерлердің Дәуіт едің
Халқыңның қызметіне тұрған жарап.
Қаза боп жау қолынан Қарағұлым
Адайдың шалыққанда туы құлап
Танымас жат кісідей оқшауланып
Батыр-ау, тұрғаның ба сенің шыдап?
Ішінде Дәуіт бар деп сөз қалмай ма
Болса да жақсы-жаман хабар тарап?
Жолы деп Асау-Барақ әруағының
Асар тұр туын жықпай сізге қарап
Сыйынып атаңыздың әруағына
Ерлердің шықпайсың ба басын құрап?
«Барақ» деп Дәуіт шапса қолды бастап
«Бекет» деп Асар шапса жолды бастап
Қайрылмай Адай, Табын кетер ме екен
Сүйегін Қарағұлдың жауға тастап ?..
Сонда Дәуіт батырдың әруағы қозып, есінеп, сауыты сытырлап, «Барақ» деп айқайлап жауға қарай ол да шапқан екен. Дәуіттің соңынан қасындағы жасақтары да ұрандап жауға қарай лап қойыпты...
АСАР СҰПЫҒА АЙТҚАНЫ
Қалнияз ақын Дәуіт батыр жауға шауып кеткесін ту ұстап тапжылмай тұрған Асар сұпының қасына жетіп келіп :
Астыма мінген атым шұбаралы,
Құйрығы шұбарымның шұбалады
«Бекет» деп осы жауға Асар шапса
Артында інісінің кім қалады ? -
деп кідірмей ары қарай шауып өте береді. Сонда Асар сұпы да туын көтеріп: «Иә, Алла, бабам Бекет» - деп астындағы атын тебініп ілгері ұмтылыпты. Сүйтіп осы сапарда батырлар жауын жеңіп, Қарағұл батырдың сүйегін алып қайтқан екен.
Маңғыстау облысы, Бейнеу ауданы, "Асау-Барақ" батыр аталардың рухына, 250-270 жылдық құрметіне арналған, "Табын" ағайындардың 3 күн бойы берген үлкен асы!!!
ЖырТерме28қыркүйек2013жыл.
#Кішіжүз
#Адай
#Табын