สร้างบุญน้อย ดีกว่าไม่มีบุญ *ทรมานกิเลส* จิตภาวนา เสียงธรรม หลวงพ่อสมภพ โชติปัญโญ

กิเลส หมายถึง สภาพที่ทำให้จิตเศร้าหมอง จิตเกาะติด สิ่งเปรอะเปื้อน สิ่งสกปรก กิเลสมี 3 ระดับ คือได้แก่
อนุสัยกิเลส (Latent Defilements) กิเลสอย่างละเอียดที่นอนเนื่องอยู่ในสันดาน
ปริยุฏฐานกิเลส (Internally Active Defilements) กิเลสอย่างกลางคือกิเลสที่เกิดขึ้นจากการปรุงแต่งทางความคิด ได้แก่ กิเลสประเภทนิวรณ์ 5
วีติกกมกิเลส (Externally Active Defilements) กิเลสอย่างหยาบคือกิเลสที่ทะลักออกมาทำให้สัตว์สร้างกรรมขึ้นมาทางกายและวาจา
กิเลสอย่างละเอียด สงบได้ด้วยปัญญา, กิเลสอย่างกลาง สงบได้ด้วยสมาธิ และ กิเลสอย่างหยาบ สงบได้ด้วยศีล
กิเลสวัตถุ ในวิภังคปกรณ์ระบุว่า กิเลสวัตถุ 10 ได้แก่
1.โลภะ ความอยากได้ในสิ่งของ เงินทอง ทรัพย์สิน ที่ดินหรือลาภอื่น ๆ ที่ไม่ใช่ของของตน
2.โทสะ ความคิดประทุษร้าย ทำลาย
3.โมหะ ความหลง มัวเมา
4.มานะ ความถือตัว
5.ทิฏฐิ ความเห็นผิด
6.วิจิกิจฉา ความลังเลสงสัย
7.ถีนะ ความหดหู่
8.อุทธัจจะ ความฟุ้งซ่าน
9.อหิริกะ ความไม่ละอายบาป
10.อโนตตัปปะ ความไม่เกรงกลัวบาป
นิวรณ์ 5
ธรรมที่ขวางกันการเจริญจิตเจริญปัญญา, สิ่งที่กั้นจิตไม่ให้ก้าวหน้าในกุศลธรรม
1.กามฉันทะ (ความพอใจติดใคร่กาม / เปรียบเหมือนคนเป็นหนี้)
2.พยาบาท (ความผูกใจโกรธ หงุดหงิด ขัดใจ / เปรียบเหมือนคนไข้หนัก)
3.ถีนมิทธะ (ถีน : ความหดหู่ , มิทธะ : ความง่วงซึม / เปรียบเหมือนคนติดในเรือนจำ)
4.อุทธัจจะกุกกุจจะ (อุธัจจะ : ความฟุ้งซ่าน, กุกกุจจะ : กระวนกระวายใจ / เปรียบเหมือนคนเป็นทาส)
5.วิจิกิจฉา (ความลังเลสงสัย คลางแคลงใจในกุศลธรรมทั้งหลาย / เปรียบเหมือนคนเดินทางกันดารมีภัยน่าหวาดเสียว)
อนุสัย 7 กิเลสที่นอนเนื่องอยู่ในสันดาน อนุสัย 7 นี้ เรียกอีกอย่างหนึ่งว่า สังโยชน์ 7
กามราคะ : ความกำหนัดในกาม
ปฏิฆะ : ความขัดใจ หงุดหงิดขัดเคือง คือ โทสะ
ทิฏฐิ : ความเห็นผิด
วิจิกิจฉา : ความลังเล สงสัย
มานะ : ความถือตัว
ภวราคะ : ความกำหนัดในภพ ความอยากเป็น อยากยิ่งใหญ่ อยากยั่งยืน
อวิชชา : ความไม่รู้จริง คือ โมหะ
แหล่งที่มา อ้างอิง วิกีพีเดีย
พระธรรมกิตติวงศ์ (ทองดี สุรเตโช), พจนานุกรมเพื่อการศึกษาพุทธศาสน์ ชุด คำวัด
แนบ มหานีรานนท์ "อภิธรรมมัตถสังคหะ ปริจเฉทที่ ๗ สมุจจยสังคหวิภาค"
บันทึกการศึกษาพุทธธรรม โดย buddhadhamma