Tursun Qadir Ijadiyetliri Toplimi: Qeshqer | Kashgar ft. Tursun Qadir(1944~2011)

[@dutartheworld]

تۇرسۇن قادىر 1944-يىلى قەشقەر كۆنىشەھەر ناھيىسىنىڭ ئوپال يېزىسىدا تۇغۇلغان. 1961-يىلى سەنئەت مەكتەپنىڭ ئىجادىيەت كەسپىدە پۈتتۈرگەندىن كىيىن قەشقەر ۋىلايەتلىك سەنئەت ئۆمەكتە ئىشلىگەن. تۇرسۇن قادىر ئۆزىنىڭ 50 يىللىق ئىجادى ھاياتىدا 300 گە يېقىن ئىجادىي ناخشا، ئۇسۇل مۇزىكىسى ۋە لەپەرلەرنى ئىشلىگەن. ئۇنىڭ ئىجادىيەتلىرى ھېلىھەم سەھنىلەردە ئالقىشلىنىپ كەلمەكتە. تۇرسۇن قادىر 2011-يىلى يانۋاردا 67 يېشىدا ۋاپات بولغان.
ئۇيغۇر سەنئىتىنىڭ ئەڭ كۆرۈنەرلىك ئالاھىدىلىكى 12 مۇقامدىن باشقا يۇرت-يۇرتلاردىكى خەلق ناخشىلىرى بايلىقىنىڭ ئىنتايىن موللىقى بولسا كىرەك. ئۇنىڭ بىر سەۋەبى خەلقىمىزنىڭ دىيارىمىزدىكى تارقاق بوستانلىقلارغا تارقاق چېچىلغانلىقى، بىر يۇرت بىلەن يەنە بىر يۇرتنىڭ ئارىلىقىنىڭ زىيادە يىراق بولىشى، شۇنداقلا يۇرتلار ئارا ئالاقىنىڭ شالاڭ بولىشى؛ شۇ سەۋەپتىن ھەرقايسى يۇرتلارنىڭ ئۆزىگە خاس مەدەنيىتىنى راۋاجلاندۇرۇش ئىمكانىيىتىگە ئىگە بولغانلىقىدىن دەپ ئويلايمەن. دۇنيادا خەلق ناخشىلىرىنى بىز ئۇيغۇرلاردەك كۆپ ئاڭلايدىغان يەنە بىر قەۋم يوقمىكىن دەيمەن.
بىزدىكى يەنە بىر قىزىقارلىق ھادىسە شۇكى ئىجادكارلارنىڭ ئاسانلا ئۇنتۇلۇپ كېتىشى. ئۇيغۇرلاردا ئىجادكارلارنىڭ ئەڭ چوڭ ئۇتۇقى ئۇنىڭ ئىجادىيىتىنىڭ قانچىلىك پۇل تاپقانلىقى، قانچىلىك شەرەپ-مۇكاپات ئالغانلىقى ئەمەس، بەلكى ئۇنىڭ ئىجادىيتىنىڭ خەلق ناخشىسى بولۇپ كىتىشى دىگەن گەپ بار. بۇ دىمەك يەنى ئىجادكارنىڭ نامىنىڭ پۈتۈنلەي ئۇنتۇلۇپ، پەقەت ئەسەرلىرىلا خەلق ناخشىسى دىگەن نامدا مەڭگۈ ساقلىنىپ قالىدۇ دىگەنلىك بولىدۇ. بۇمۇ باخ، بېتخوۋىن، موزارت دەپ نەچچە يۈز يىل بۇرۇنقى ئەسەرلىرى بىلەن ئىجادكارلىرى تەڭ خاتېرىلىنىپ، ساقلىنىپ ماڭىدىغان ھازىرقى دۇنياغا نىسبەتەن بەكمۇ غەلىتە ئىش بولىشى مومكىن. قايسى كۈنى قارىسام ئاتۇشنى گۈزەل دەيمەن دىگەن ناخشىنىڭ سۆزى، مۇزىكىسى خەلقنىڭ دەپ چىقىپ يۈرىدۇ. ئابدۇكېرىم زەيدىننىڭ بۇ ناخشىنى ئىجاد قىلغىنىغىمۇ تېخى ئەمدى 30 نەچچە يىل بولدى، ئۇنىڭ ئۈستىگە ئۇ تېخى ھايات تۇرسا.
ئىجادكارلارنىڭ ئىجادىيىتىنىڭ خەلق ناخشىسى سۈپىتىدە ساقلىنىپ قېلىشى مەڭگۈ ساقلىنىپ قېلىشى ياخشى ئىش، ئەمما بىز ئىجادكارلارنىمۇ تەڭ خاتىرىلەپ مېڭىشىمىز كىرەك. ئۇيغۇر يېقىنقى زامان سەنئەت تارىخىدا ئىجادىيەتلىرى ئەڭ كۆپ خەلق ناخشىلىرىغا ئايلىنىپ كەتكەن كىشى بەلكىم تۇرسۇن قادىر بولسا كېرەك.
تۇرسۇن قادىرنىڭ تورلاردا تارقىلىۋاتقان ئىجادىيەتلىرى بەك كۆپ. بىز بۇ ۋىدىئودا ئۇنىڭ ۋەتەن، قەشقەر، ئانا يۇرت تىمىسىدا ئىجاد قىلغان بىر قەدەر چوڭ پەدىلىك ئىجادىيەتلىرىنى ئاساس قىلىپ بىر توپلام قىلدۇق.
توپلامدىكى ئەسەرلەر تۆۋەندىكىچە:
1. زىيارەت قىلغىلى كەلدىم - ھوشۇرقارى
2. كۆرۈپ كەت دوستلار قەشقەرنى - تۇرسۇنگۈل قادىر
3. پەخىرلەن دۇنياغا مەھمۇت ۋەتىنى - ئابلىكىم روزى
4. گۈزەل قەشقەر - ئابدۇكېرىم تۇرسۇن
5. دوپپا - گۆھەر ھوشۇر
6. دۇتارىم - ئايشەم قېيۇم
7. قەشقەر كىچىسى - ئوسمان ئەمەت، ئايشەم قېيۇم
8. گۈزەل قەشقەر - نۇرئامىنە
9. ئەلنەغمە - ئابدۇكېرىم تۇرسۇن
турсун қадир 1944-йили қәшқәр көнишәһәр наһйисиниң опал йезисида туғулған. 1961-йили сәнәт мәктәпниң иҗадийәт кәспидә пүттүргәндин кийин қәшқәр вилайәтлик сәнәт өмәктә ишлигән. турсун қадир өзиниң 50 йиллиқ иҗади һаятида 300 гә йеқин иҗадий нахша, усул музикиси вә ләпәрләрни ишлигән. униң иҗадийәтлири һелиһәм сәһниләрдә алқишлинип кәлмәктә.
турсун қадир 2011-йили январда 67 йешида вапат болған.
уйғур сәнитиниң әң көрүнәрлик алаһидилики 12 муқамдин башқа юрт-юртлардики хәлқ нахшилири байлиқиниң интайин моллиқи болса кирәк. униң бир сәвәби хәлқимизниң дияримиздики тарқақ бостанлиқларға тарқақ чечилғанлиқи, бир юрт билән йәнә бир юртниң арилиқиниң зиядә йирақ болиши, шундақла юртлар ара алақиниң шалаң болиши; шу сәвәптин һәрқайси юртларниң өзигә хас мәдәнйитини раваҗландуруш имканийитигә игә болғанлиқидин дәп ойлаймән. дуняда хәлқ нахшилирини биз уйғурлардәк көп аңлайдиған йәнә бир қәвм йоқмикин дәймән.
биздики йәнә бир қизиқарлиқ һадисә шуки иҗадкарларниң асанла унтулуп кетиши. уйғурларда иҗадкарларниң әң чоң утуқи униң иҗадийитиниң қанчилик пул тапқанлиқи, қанчилик шәрәп-мукапат алғанлиқи әмәс, бәлки униң иҗадийтиниң хәлқ нахшиси болуп китиши дигән гәп бар. бу димәк йәни иҗадкарниң наминиң пүтүнләй унтулуп, пәқәт әсәрлирила хәлқ нахшиси дигән намда мәңгү сақлинип қалиду дигәнлик болиду. буму бах, бетховин, мозарт дәп нәччә йүз йил бурунқи әсәрлири билән иҗадкарлири тәң хатерилинип, сақлинип маңидиған һазирқи дуняға нисбәтән бәкму ғәлитә иш болиши момкин. қайси күни қарисам атушни гүзәл дәймән дигән нахшиниң сөзи, музикиси хәлқниң дәп чиқип йүриду. абдукерим зәйдинниң бу нахшини иҗад қилғиниғиму техи әмди 30 нәччә йил болди, униң үстигә у техи һаят турса.
иҗадкарларниң иҗадийитиниң хәлқ нахшиси сүпитидә сақлинип қелиши мәңгү сақлинип қелиши яхши иш, әмма биз иҗадкарларниму тәң хатириләп меңишимиз кирәк.
уйғур йеқинқи заман сәнәт тарихида иҗадийәтлири әң көп хәлқ нахшилириға айлинип кәткән киши бәлким турсун қадир болса керәк.
турсун қадирниң торларда тарқиливатқан иҗадийәтлири бәк көп. биз бу видиода униң вәтән, қәшқәр, ана юрт тимисида иҗад қилған бир қәдәр чоң пәдилик иҗадийәтлирини асас қилип бир топлам қилдуқ.
0:00 - Ziyaret Qilghili Keldim
7:41 - Korup Ket Dostlar Qeshqerni
12:54 - Pexirlen Dunyagha Mehmut Wetini
17:49 - Guzel Qeshqer1
23:24 - Doppa
26:52 - Duttarim
29:14 - Qeshqer Kichisi
43:21 - Guzel Qeshqer2
46:09 - Elneghme

[@muniraamariva3001]

❤❤❤🎉🎉🎉