Waarom na de 9e van Beethoven niks meer hetzelfde klonk
ฝัง
- เผยแพร่เมื่อ 28 ก.ย. 2024
- De Negende van Beethoven is een absoluut meesterwerk. En waarom dat zo is, legt Sander De Keere van Klara je uit in deze nieuwe aflevering van Iedereen Klassiek.
Ludwig van Beethoven was doof. In 1802, rond z’n 32 trok Beethoven naar het een dorpje buiten Wenen om er zijn oren alle rust te geven. Maar zijn gehoorproblemen zorgden voor een psychische strijd, zelfs in die mate dat Beethoven bijna besloot om zich van het leven te beroven.
Maar één iets hield hem tegen: “Nur sie die Kunst, sie hielt mich zurück.” Alleen zij, de kunst, zij weerhield me. Kunst hield Beethoven in leven en muziek was zijn medicatie. En als de kunst Beethoven kon veranderen, dan kon het ook de maatschappij veranderen. En in 1824 gebeurde dat ook: alles veranderde door een nieuwe symfonie. De Negende.
Om de Negende te kunnen begrijpen, om te verklaren waarom het zo een meesterwerk is, moet je gewoon luisteren. Het begint al meteen in het eerste deel: het Allegro ma non troppo.
Op zich is dat eerste deel van die Negende heel klassiek van opbouw, maar de manier waarop alles wordt opgebouwd was anders. Zo begint dat eerste deel heel mysterieus, heel onheilspellend, met vallende bewegingen van de viool, om daarna plots allemaal samen een brutaal dreigend thema te spelen. Zo was een symfonie nog nooit begonnen. Het klinkt als een hoopvolle wereld die af en toe eens goed op zijn plaats wordt gezet.
Nog een verandering zit in het tweede deel van die symfonie. Normaal is het tweede deel een adante of een adagio, een trage beweging om even tot rust te komen. Maar niet in de Negende van Beethoven. Beethoven componeerde het in fugastijl en de pauken lijken wel over leven en dood te beslissen. Het is een echte ritmische speeltuin. Na dit tweede deel is het wel tijd voor rust, en die geeft Beethoven ook.
Dat adagio, de vredige rust en de warme orkestkleuren, zijn een voorbode van hoe romantische componisten zoals Brahms of Wagner het later zouden aanpakken. Maar als je denkt dat dit nu het einde van de Negende Symfonie is, dan heb je het mis. Want op het einde van dit derde deel doorprikt Beethoven de ballon.
Het volgende deel is wat Richard Wagner de Schreckensfanfare zou noemen. De fanfare van de verschrikking. Alle illusies worden doorprikt. En na die Schreckensfanfare komt er iets nieuws. Een melodie die we tot vandaag nog altijd kennen: het vreugdethema, ook wel bekend als het Europees volkslied.
Is dit nu vernieuwend aan die 9de? Zeker en vast. Maar wat echt vernieuwend is en waar Beethoven de eerste mee was, is met dit: zangstemmen in een symfonie. Tot in het jaar 1824 is een symfonie altijd een werk geweest voor symfonisch orkest, maar niet voor zangstem. Daar heeft Beethoven dus verandering in gebracht. De Negende symfonie van Beethoven was voor symfonisch orkest en voor koor. En die verrassing hield hij dus voor op het einde, voor in het vierde deel van de symfonie.
De Negende symfonie was een pamflet van de Duitse kunst. De boodschap moest vreugdevol zijn en de tekst die gezongen werd, moest daar ook in passen. Beethoven koos voor het gedicht Ode an die Freude van de Duitse dichter Friedrich von Schiller uit 1785.
Beethoven heeft het hele gedicht verknipt en ingekort tot een collage waardoor het ook een nieuwe betekenis kreeg. Connotaties met drinken werden weggelaten, zwaar politiek beladen strofes gooide Beethoven ook in de vuilbak, zodat het lied bijna een profetische lofzang werd: de vreugde brengt mensen samen en brengt hen in harmonie met de schepper. Alle mensen worden broeders! Broederlijkheid, verbondenheid, aards geluk. Het paste perfect in het plaatje van Wenen uit die tijd.
Waarom is de Negende een meesterwerk?
Ten eerste omwille van de impact op de latere generaties van romantische componisten. Schumann, Schubert, Mendelssohn, Johannes Brahms, enz. werden allemaal beïnvloed door de Negende.
Een andere reden: Beethoven was tijdens de premier van die 9de al helemaal doof. En toch kan hij zoiets op papier zetten. Hij kon muziek denken en onmiddellijk vertalen. Zonder piano of ander medium. En omdat hij niets meer hoorde, brak Beethoven ook bewust en onbewust met traditionele vormen en klanken
Ten derde: de invloed van de Negende is niet weg te denken. In 1985 werd de finale uit uitgeroepen tot Europees volkslied en in 2002 werd het manuscript van de Negende uitgeroepen tot werelderfgoed van de mensheid.
En tenslotte: het is gewoon heerlijk om naar te luisteren.
Iedereen Klassiek op TH-cam is een productie van Klara en het Creative Lab van VRT. Het evenement Iedereen Klassiek wordt jaarlijks georganiseerd door Klara i.s.m. Concertgebouw Brugge, Stad Brugge en Brugge Plus.
Fijn om het verhaal over 'De 9de' op die manier gepresenteerd te krijgen! Mooi
Dat is fijn om te horen. Bedankt Ann!
Zeer verhelderend, Sander. Prachtig.
Dankjewel Odette!
Net als Beethoven worstel ik ook maar dan met mijn overgevoeligheid voor huilende kleintjes. Gelukkig geeft Beethovens muziek mij kracht.
Prachtig filmpje!
Al zijn 9 symfonieën zijn meesterwerken!
Zeker!
Sander kan het inderdaad fantastisch brengen. Jaloers op dergelijke kennis.
Waarde Sander, uw bijdrage tot de waardering van klassieke muziek is bijzonder groot. Uw werk beantwoord aan de spreuk van Robert Schumann "Een kunstenaar moet licht brengen in de diepte van het menselijk hart"... in tegenstelling tot het primitief gekrijs van gedrogeerde belzebubs die vele jongeren naar de onderwereld leiden. Uw uitleg is verhelderend en inspirerend en past in het spoor van Ludwig van Beethoven waarvan ik onlangs de betekenis van de aanzet van de vijfde symfonie ontdekte. Die aanzet is vooralsnog een mysterie, een geheim dat ik voor u graag wil toelichten opdat u het als begenadigd spreker en muziekpedagoog verder zou kunnen uitdragen. Met genegen groeten.
Interessant!
Ik ben het in grote lijnen met je eens. Maar om nou zo over de Derde heen te walsen, terwijl dat toch DE symfonie is die de klassieke muziek op z'n grond vesten deed trillen en waarmee Beethoven een geheel andere muzikale richting in sloeg en de invloed van Haydn en Mozart achter zich liet. Jammer!
Perfecte tijdverspilling
Echt lekker hoe je dit uitlegt met precisie maar zonder pretentie. Love it! Wat een prachtig stuk.
Halverwege uw uitleg maar eens doorgeklikt naar deze th-cam.com/video/rOjHhS5MtvA/w-d-xo.html uitvoering van de tot nog toe voor mij zo goed als onbekende negende van Beethoven. Ben toch ook maar een leek in de klassieke muziek. Het was in 1 woord: overweldigend! Dank voor de tip! En nu dit binnenkort maar eens live gaan aanschouwen. Het toeval wil dat het Gelders Orkest deze symfonie met kerst hier komt uitvoeren. Zin in!
Prachtig verteld Sander. Txs
Met veel plezier!