#มหาชาติเวสสันดร

"สาธิต"
ทำนองการเทศน์ "แมลงภู่ชมดวง"
"มหาชาติเวสสันดรชาดก" (ตั้งธรรมหลวงล้านนา)
--- #รำบำโวหารท่วงทำนองจังหวัดลำปาง ---
เมตตาธรรมข้อมูลใน #พระครูอาทรพัฒนวิกรม
เจ้าคณะตำบลใหม่พัฒนา เจ้าอาวาสวัดนาโป่งหาญ พระนักเทศน์หนเหนือนครลำปาง เพื่อเป็น“แนวทางการส่งเสริมอัตลักษณ์วัฒนธรรมประเพณีเชิงพุทธผ่านการเทศน์มหาชาติ(ตั้งธรรมหลวงล้านนา)”
กราบนมัสการขอบพระคุณมา ณ ที่นี่ครับ
------------------------------------------------------------------
✍️ในวิถีชีวิตของคนภาคเหนือมีความเกี่ยวข้องกับพุทธศาสนามาตั้งแต่อดีต ในรอบ ๑ ปี คนท้องถิ่นภาคเหนือจะมีส่วนร่วมในงานประเพณีหรือพิธีกรรมที่เกี่ยวกับชีวิต ซึ่งงานเหล่านี้จะต้องมี ศาสนพิธีเข้ามาเกี่ยวข้องอยู่เสมอ โดยมีการแสดงเทศน์เป็นสิ่งสำคัญของการจัดกิจกรรม ซึ่งพระสงฆ์ หรือสามเณรจะต้องแสดงเทศน์เป็นทำนองแบบล้านนา การเทศน์ทำนองล้านนานับว่ามีเอกลักษณ์เฉพาะตัวที่แตกต่างไปจากภาคอื่นๆของประเทศ ไทย เนื่องจากเขตพื้นที่ภาคเหนือซึ่งเรียกกันว่าดินแดนล้านนานั้นเป็นพื้นที่ที่มีสำเนียงภาษาเป็นของ ตนเอง หรือที่เรียกกันว่าภาษาคำเมือง การเทศน์ทำนองล้านนาจึงมีการใช้ภาษาและท่วงทำนองที่เป็น เอกลักษณ์เฉพาะตัว และมีการสืบทอดกันมาเป็นระยะเวลานาน แม้ว่าในปัจจุบันการเทศน์ในรูปแบบ บรรยายธรรมจะเข้ามามีบทบาทมากในสังคมภาคเหนือ แต่กระนั้นการเทศน์ทำนองล้านนาก็ยังคงมี การสืบทอดและมีหน้าที่การใช้งานอยู่เสมอ งานที่สำคัญของคนภาคเหนือที่ยังคงมีการเทศน์ทำนองล้านนาคือ งานเทศน์มหาชาติ หรือที่ คนภาคเหนือเรียกว่า งานตั้งธรรมหลวง โดยเนื้อหาที่ใช้ในการเทศน์จะเป็นเรื่องราวของพระเวสสันดร อันเป็นชาติสุดท้ายของพระโพธิสัตว์ก่อนที่จะได้มาตรัสรู้เป็นองค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า เรื่องราวของพระเวสสันดรมีการแบ่งออกเป็น ๑๓ กัณฑ์ ลักษณะการเทศน์ของแต่ละกัณฑ์จึงมีความ แตกต่างกันไปด้วย เช่น กัณฑ์มัทรีมีเนื้อหาที่โศกเศร้าจะเทศน์ด้วยเสียงสูงแบบโหยหวนฟังแล้วเกิด อารมณ์โศกเศร้า กัณฑ์มหาราชมีเนื้อหาแสดงถึงความมีอำนาจบารมีก็จะเทศน์ด้วยเสียงใหญ่เมื่อฟัง แล้วเกิดอารมณ์น่าเกรงขาม เป็นต้น ในการจัดงานเทศน์มหาชาติจะนิยมนิมนต์พระสงฆ์หรือสามเณรที่มีเสียงไพเราะมาเป็นองค์ เทศน์ พระสงฆ์หรือสามเณรรูปใดที่มีเสียงดีก็จะได้รับการยกย่องชื่นชม วัดต่างๆในภาคเหนือจะนิยม จัดงานเทศน์มหาชาติในงานลอยกระทง พระสงฆ์หรือสามเณรที่มีเสียงไพเราะจะได้รับนิมนต์ให้ไป เทศน์อยู่เสมอ ด้วยเหตุนี้หน้าที่การใช้งานของการเทศน์ทำนองล้านนาจึงยังคงมีบทบาทรับใช้สังคมมา ตั้งแต่อดีตจนถึงปัจจุบัน ทำให้พระสงฆ์และสามเณรเกิดการเรียนรู้และฝึกฝนการเทศน์ทำนองล้านนา อย่างต่อเนื่อง กระบวนการถ่ายทอดการเทศน์ทำนองล้านนานั้นเกิดขึ้นในวัด โดยมีเจ้าอาวาส พระสงฆ์หรือ ผู้ที่บวชเรียนมาก่อนเป็นผู้สอน การสอนในอดีตจะใช้วิธีการที่ผู้สอนทำเป็นตัวอย่างให้ดูแล้วผู้เรียนจึง ฝึกทำตาม เป็นการเรียนรู้ที่เน้นการท่องจำและการปฏิบัติ ซึ่งวิธีการสอนเช่นนี้ปรากฏมีมาตั้งแต่อดีต และในปัจจุบันก็ยังปรากฏว่ามีวิธีการสอนเช่นนี้อยู่
#รูปแบบการเทศน์ของล้านนา
ประเภทของการเทศน์ทำนองล้านนา การเทศน์ทำนองล้านนาสามารถแบ่งออกได้เป็น ๒ ประเภท ดังนี้
๑. การเทศน์ทำนองธรรมวัตร ธรรมวัตร หมายถึง วัตรปฏิบัติตามปกติทั่วไป การเทศน์ ทำนองธรรมวัตรจึงเป็นการเทศน์ที่ใช้ทำนองธรรมดา ใช้วิธีการเอื้อนหรือที่เรียกว่าการละม้ายอยู่เป็น บางครั้ง การขึ้น-ลงของเสียงอยู่ในระดับธรรมดาไม่มากเท่ากับการเทศน์มหาชาติ นิยมเทศน์ในช่วง เข้าพรรษา การเทศน์ทำนองธรรมวัตรสามารถแบ่งได้เป็น ๔ รูปแบบ คือ
✍️แบบน้ำดั้นท่อรินค า มีการใช้เสียงที่มีลักษณะคล้ายกับน้ำไหลวนลงท่อ
✍️แบบขี่ม้าแอ่วเมือง มีการดำเนินจังหวะเหมือนกับจังหวะการก้าวเท้าของม้าที่ กำลังเดินชมเมือง
✍️แบบม้าย่ำไฟ มีการดำเนินจังหวะเหมือนกับจังหวะการก้าวเท้าของม้าที่กำลัง เหยียบไฟ
✍️แบบฝนแสนห่า มีการใช้เสียงที่เหมือนกันเสียงฝนตกกระทบหลังคามีเสียงดึง อื้ออึง
๒. การเทศน์มหาชาติ เป็นการเทศน์ที่ใช้ทำนองที่ไพเราะ มีการเอนเสียงขึ้น-ลงมากกว่าการ เทศน์แบบธรรมวัตร เนื้อหาที่ใช้ในการเทศน์มหาชาติเป็นเรื่องมหาเวสสันดรชาดก ซึ่งแบ่งออกเป็น ๑๓ กัณฑ์ การใช้เสียงในแต่ละกัณฑ์เทศน์จะแตกต่างกันไป บางกัณฑ์ใช้เสียงสูง บางกัณฑ์ใช้เสียงใหญ่ ซึ่ง ลักษณะการใช้เสียงที่แตกต่างกันนี้มีความสัมพันธ์กับเนื้อเรื่องที่ใช้ในการเทศน์ด้วย นอกจากนี้ในแต่ ละท้องถิ่นก็จะมีทำนองที่แตกต่างกันไป โดยพระสงฆ์ผู้เป็นครูบาอาจารย์ด้านการเทศน์นิยมแต่ง ทำนองขึ้นเพื่อใช้เฉพาะในท้องถิ่นของตน สำหรับทำนองในท้องถิ่นที่พบมีดังนี้
✍️ระบำหมาไต่คันนา
✍️ระบำกวางเดินดง
✍️ระบำน้ำดั้นท่อ
✍️ระบำกิ่วนกแล
✍️ระบำแม่ของนองบน
✍️ระบำไก่สับด้ง
✍️ระบำ แมลงภู่ชมดวงดอกไม้
✍️ศึกษาข้อมูลเพิ่มเติมได้ที่:
#มณี พยอมยงค์ (๒๕๔๗)ลักษณะท านองประจ าท้องถิ่น วิธีการเทศน์ วิธีการฝึกเสียงเทศน์
#ลมูล จันทน์หอม (๒๕๔๓)ประเพณีตั้งธรรมหลวงและการเทศน์มหาชาติล้านนา
#พระครูสิทธิปัญญาภรณ์และคณะ (๒๕๕๐)รูปแบบ เนื้อหา และวิธีการเทศน์ มหาชาติในล้านนา
#นางสาวศิรินันต์ อินจันทร์ (๒๕๕๓) แนวทางการพัฒนาหลักสูตรฝึกอบรมการเทศน์มหาชาติเวสสันดรชาดก ทำนองแมงปู้ชมดวง ของจังหวัดลำปาง
รวบรวมเรียบเรียง
กตัญญู เรือนตุ่น
หนานเอ คนบ่เก่าเข้าบ่ต๋าน