ระบํามฤคระเริง

ประวัติความเป็นมาของระบำมฤคระเริง
มฤคระเริง หรือระบำกวาง เป็นการแสดงชุดหนึ่งในการแสดงโขน เรื่องรามเกียรติ์ ตอนลักนางสีดา การแสดงชุดนี้ประดิษฐ์ขึ้นเนื่องในงานแลกเปลี่ยนศิลปวัฒนธรรม ณ ประเทศ สหภาพพม่า ต่อมาเมื่อปีพุทธศักราช 2498 จัดให้มีการแสดงโขนเรื่องรามเกียรติ์ ตอนลักนางสีดา มีหมู่ระบำกวางออกมาร่ายรำเพื่อความสวยงามก่อนที่กวางทอง (มารีศ) จะออกมาล่อให้นางสีดาเห็น และเกิดความหลงใหล (บ้านแห่งการเรียนรู้และสืบสานวัฒนธรรมไทย, 2562: ออนไลน์) โดยนายมนตรี ตราโมท ผู้เชี่ยวชาญดนตรีไทย กรมศิลปากร (ศิลปินแห่งชาติ สาขาศิลปะการแสดง (ดนตรีไทย) ปีพุทธศักราช 2528) เป็นผู้ประพันธ์ทำนองเพลง คุณครูลมุล ยมะคุปต์ ผู้เชี่ยวชาญ นาฏศิลป์ไทย กรมศิลปากร เป็นผู้ประดิษฐ์ท่ารำ โดยการแสดงระบำมฤคระเริง หรือระบำกวางนี้ ประกอบอยู่ในการแสดงเรื่องรามเกียรติ์ ตอน ลักนางสีดา โดยเริ่มต้นเหตุการณ์ นางสำมนักขา เห็นพระยาทูษณ์ พระยาขร และพระยาตรีเศียรตาย จึงไปฟ้องทศกัณฐ์ เมื่อทศกัณฐ์ได้ฟังก็โกรธแค้น คิดจะฆ่าพระรามกับพระลักษณ์ให้ตายเสีย แต่นางสำมนักขากลัวพี่ชายจะไปฆ่าพระรามสำเร็จ จึงพูดถึงความงามของนางสีดาและแนะนำให้ทศกัณฐ์ไปลักเอาตัวนางสีดามาเป็นเมีย ทศกัณฐ์ได้ฟังจึงอยากได้ตัวนางสีดา ออกอุบายให้มารีศแปลงกายเป็นกวางทองไปล่อนางสีดา โดยให้หมู่กวางออกมาก่อน นางสีดาเห็นเข้าก็เกิดความอยากได้ พระรามจึงออกไปตามกวาง พบว่าเป็นมารีศ แปลงกายมา พระรามโกรธจึงแผลงศรไปถูกมารีศบาดเจ็บ มารีศแกล้งทำเสียงเป็นพระรามร้องเรียกพระลักษณ์ให้ไปช่วย นางสีดาได้ยินจึงให้พระลักษณ์ตามไปช่วย เมื่อนางสีดาอยู่เพียงลำพัง ทศกัณฐ์จึงได้แปลงกายเป็นฤาษีมาหานางสีดาและกล่าวว่า นางสีดานั้นไม่เหมาะสมกับพระราม น่าจะไปเป็นเมียทศกัณฐ์มากกว่า นางสีดาได้ฟังจึงโกรธ พูดต่อว่าถึงน้องชายของทศกัณฐ์ยังถูกพระรามฆ่าตายหมด แล้วทศกัณฐ์จะสู้พระรามได้อย่างไร ทศกัณฐ์ได้ฟังก็โกรธมากจึงแปลงร่างกลับดังเดิม แล้วอุ้มตัวนางสีดาไป ฝ่ายนกสดายุคิดถึงพระนารายณ์ จึงบินไปเยี่ยมระหว่างทางเห็นทศกัณฐ์ลักพานางสีดาไป ก็เข้าขัดขวางและต่อสู้กัน ทศกัณฐ์เกือบจะแพ้พ่าย แต่สดายุได้พูดเย้ยเยาะว่าตนไม่กลัวใคร นอกจากพระอิศวรและพระนารายณ์ รวมทั้งแหวนของพระอิศวรที่นางสีดาสวมใส่อยู่ ทศกัณฐ์โมโหจึงถอดแหวนจากนิ้วนางสีดาขว้างไปถูกสดายุจนปีกหักตกลงพื้นดิน แล้วก็พานางสีดาไปไว้ที่สวนขวัญและให้โอรสชื่อสหัสกุมารเฝ้าไว้ ส่วนพระรามเมื่อฆ่ามารีศตายก็นำกลับมาไว้ที่อาศรม ระหว่างทาง พบพระลักษณ์ จึงพากันติดตามหานางสีดา ระหว่างทางพบสดายุจึงได้เล่าเหตุการณ์ให้ฟังพร้อมกับ นำแหวนของนางสีดามาถวายและได้สิ้นชีวิตลง (รามเกียรติ์, 2562: ออนไลน์) ในปัจจุบันการแสดงโขนเรื่องรามเกียรติ์ ตอน ลักนางสีดา จะไม่มีระบำมฤคระเริงออกมา แต่จะมีกวางทองออกมารำล่อนางสีดาเพียงตัวเดียวเท่านั้น สำหรับมฤคระเริงต่อมาได้นำไปใช้ประกอบการแสดงละครรำเรื่องศกุนตลา ตอน ท้าวทุษยันต์ตามกวาง และละครรำเรื่องสุวรรณสามจากนิทานเรื่องสุวรรณชาดก
ที่มา : ณัฐภา นาฏยนาวิน. (2563). ระบําเบ็ดเตล็ด (General Thai Classcal Dance). พิมพ์ครั้งที่ 1. กรุงเทพมหานคร : โรงพิมพ์ บริษัท สหธรรมิก จำกัด.