Ўзбек адабиёти жавоҳири "Ўткан кунлар" романи тарихи. 1-қисм | Javohir

"Жавоҳир" кўрсатуви
"Ўзбекистон тарихи" телеканали
Абдулла Қодирий ўз даврининг илғор бир зиёлиси сифатида Ватан ва миллат тақдири хусусида қайғурди. Замон талотўплари адиб қалбини изтиробга солди. “Ўткан кунлар” романи орқали халқнинг миллий онгини уйғотмоқчи, “тарихимизнинг энг кир, қора кунлари” - юртни мустамлака балосига йўлиқтирган кейинги ноаҳил “хон замонлари”дан сўз очиб, бу аянчли ҳақиқатдан халққа сабоқ бермоқчи бўлди.
Романнинг маъно-мундарижа доираси ниҳоятда кенг. Унда хилма-хил инсоний тақдирлар, ижтимоий-сиёсий, маънавий-ахлоқий, оилавий-ишқий муаммолар қаламга олинган. Бироқ улар орасида юртнинг тақдири, мустақиллиги масаласи алоҳида ажралиб туради. Асарнинг бош қаҳрамонлари Отабек ва Юсуфбек ҳожи шу юрт истиқлоли, фаровонлиги, осойишталиги йўлига ҳаётини, жонини тиккан фидойи кишилар саналади.
“Ўткан кунлар” романи бамисоли улкан ва тиниқ кўзгу, унда ўзбек миллатининг муайян тарихий шароит, вазиятдаги турмуши, урф-одатлари, руҳий-маънавий дунёси, бўй-басти, қиёфаси кенг кўламда аниқ-равшан тасвирланади. Романдаги учлик - ошиқ, маъшуқа ва ағёр, бир қарашда, анъанавий ишқ достонларини ҳам эслатади. Унда Отабек билан Кумушнинг тоза муҳаббати, ишқий кечинмалари, бахти ва бахтсизлиги жуда зўр маҳорат билан кўрсатилади. Асардаги жуда кам инсонлар қалбидан чуқур жой оладиган бир “дурри бебаҳо” - ишқ-муҳаббат туйғусига доир инжа тафсилотлар китобхонни ҳаяжонга солади. Отабек билан Кумушнинг саодатли онларидан маҳрум этган фожиавий саҳналар кишини чуқур ўйга толдиради. Муаллиф ошиқларнинг ишқий саргузаштлари баҳонасида муайян тарихий даврни - Туркистоннинг рус босқини арафасидаги аҳволи, қора кунларини кўз олдимизда гавдалантиради. Айни дамда ўлканинг тутқунликка тушишининг бош сабаби жаҳолат, қолоқлик ва ўзаро ички низолардир, деган фикрни ғоят усталик билан асарнинг мазмун-моҳиятига сингдиради.
Адибнинг бадиий сўзида бетакрор жозиба мужассам бўлгани боис “Ўткан кунлар”ни неча бор ўқиса ҳам, одам тўймайди, қайта мутолаага эҳтиёж сезаверади. Роман ўқувчини зериктирмайди. Қайта ўқиш жараёнида асарнинг янгидан-янги қирралари очилади. Бир ўқилганда эътиборсиз ўтилган эпизодларга бошқа сафар диққат қаратилади. Бу ҳол, табиийки, адибнинг образ яратиш маҳоратига, инсон қалбини чуқур англашига дахлдордир. Зеро, кўркам адабиётдек санъат дунёсида бадиий сўз - поэтик нутқ муҳим саналади: сўз воситасида манзара, руҳият ва образ чизилади.
Абдулла Қодирий сўзида ўқувчини ўзига боғлаб турадиган, инсонни ўзига оҳанрабодек тортадиган қувват бор. Буни ўқувчи сезмаслиги мумкин эмас. Айнан сўзнинг таъсири боис Кумуш ўлган саҳнада ҳўнг-ҳўнг йиғлайди китобхон. Айтмоқчи, бу эпизоднинг ўзи йиғлаб ёзилган. Демак, адибнинг титраган, ичиккан, ўксиган юраги шу саҳифаларга кўчган. Бадиий ижоддаги бир қонуният шуки, мужмал тасаввурлар мужмал ифодаланади, йиғлаб ёзилган саҳифалар йиғлаб ўқилади. Чинакам адибнинг эстетик дунёси, ижодкор қалби ана шундай саҳифаларга муҳрланади.

[@user-vu2kj5zn8t]

Узбегимнинг буюк адиби Абулла Кодирий улмас асар яратди...Мана шу улуг асари билан узбек романчилик жанрига асос солди..Шундай гузал асар яратдики ...таьрифига суз ожиз ...Адиб севимли , асар севимли , асар асосида яратилган фильм севимли булди...Асар жуда укимишли булди , кулма кул булди , таькик булганлигига карамай асар укилаверди , ед булиб кетди...Узбек адабиетида шунчалик кудратга эга асар бормикан..Асарда узбек деган миллат бор буй басти билан , кухна урф одатлари билан , маданияти билан куйингки хамма томонлама куеш янглиг порлаб туради .. узбек булганлигингиз билан фахрланасиз , шукрона келтирасиз... Бир ачинарлиси ...мангуликка дахлдор асарлар яратган узбекнинг улуг адиби Абдулла Кодирий такдири замон зайлига кура фожиали булди...Аммо халки узининг севимли езувчисини , асарларини хеч качон унутмади...шундай булиб колажак...Охиратлари обод булсин...🙏🙏🙏🙏🙏🙏🙏🙏🙏

[@user-ep4le1iv5o]

Ассалому алайкум манда Абдулла Кодирийнинг утган кунлар китобини араб граматикасида яьни эски узбек езувида езилгани бор