วีดีโอ

Паду ли я дручком пропэртый?

Не ожидал что в 65 лет,заслушаюсь Коласам, все прекрасно,и само произведение и конечно же прочтение.Спасибо.

Шчыра дзякую, вельмі добра прачытана і музычнае суправаджэнне цудоўнае! Поспехаў Вам усім, хто працуе на гэтым канале!

III У нядзельку раненька, ледзь толькі зайграла чырвань на ўсходзе, Лабановіч сядзеў ужо на сене ў драбінах і выязджаў з вёскі. Невялічкая вёска ў адну вуліцу выглядала непрыветна і непрытульна. На ўсім ляжала пячаць нядбаласці і нейкай недаробленасці, як бы тутэйшыя гаспадары будаваліся на скорую руку, і ўсё рабілі да часу, і яшчэ не ўправіліся даць той лад і парадак, якім, наогул, адзначаецца беларуская вёска. Вуліца была роўная і шырокая. Амаль што не каля кожнай хаты ляжалі кучы бярвенняў і гнілі, але нікому не прыходзіла ў галаву палажыць кладачку хоць супраць свае хаты, каб льга было прайсці праз балота, у якім тапілася гэта вуліца. А гразь была густая, чорная, як дзёгаць, размешаная паляшуцкімі лапцямі, быдлячымі і конскімі нагамі. Але палешукі звыкліся і зжыліся з гэтай граззю і не зварачалі на яе ўвагі. Хаты былі пераважна новыя, пабудаваныя з тоўстага і гладкага лесу. У размяшчэнні гаспадарскіх будынін на двары таксама не было пэўнага парадку і сістэмы, а ўсё было навалена як папала. Адным словам, жыхарства гэтай вёскі выяўляла сабою праўдзівых дзяцей лесу, якія як бы зусім яшчэ нядаўна асталяваліся тут і толькі што пераходзілі ад аднае формы жыцця да другой. Усе яны былі заўзятыя паляўнічыя, захопліваліся адным толькі выглядам стрэльбы і былі выдатнымі стральцамі. Сялян іншых вёсак, якія жылі больш пры палях, яны называлі палянамі і гэтым самым як бы адрознівалі іх ад сябе, жыхароў лесу. А лесу і балот тут быў непачаты край. Сама вёска стаяла на невялічкай палянцы сярод лесу і хмызнякоў, і Лабановіч усе гэтыя дні чуў сябе як бы чымся звязаным, як бы на ім была надзета цесная адзежына, бо густыя сцены пушчы адусюль націскалі на гэту вёску, насядалі з пагрозай, нібы яна намервалася на парушэнне яго законных правоў. Край палянкі прарэзваўся чыгункай. Дарога ішла каля самай вёскі, захопліваючы нават адзін канец вуліцы. Зараз жа за пераездам пачынаўся лес. Нізкае сонца ледзь прабілася скрозь макушы лесу. Неба праяснялася, падыхаў усходні вецер; лёгкі марозік зацягаў лужынкі тонкай пялёнкай лёду. Вісеўшы ўсе гэтыя дні туман развеяўся, усюды пасвятлела і павесялела. Нават гэты пануры лес крыху праясніўся і меў больш прыветны выгляд. - Го, падмарожваць пачало! - весела прамовіў паляшук Сцяпан Рылка і саскочыў з драбінак, выламаў лазіну і хвасянуў ёй свайго худога, але даволі шпаркага коніка. - Эх, і лесу ж у вас многа! - сказаў настаўнік, каб разгаварыцца з палешуком і пазнаёміцца з ім бліжэй. - О, лесу ў нас многа! - пацвердзіў паляшук і павярнуў твар да настаўніка.- Гэта вось цяпер, як правялі тут чыгунку, яго пачалі зводзіць, а даўней лес зусім не такі быў. І звярʼя было многа. Каля нашай вёскі мядзведзі вадзіліся. Яшчэ бацька нашага старасты, ведаеш, можа? - стары Грыгор, даўнейшага закалу чалавек! - жывога медзвядзёнка з лесу прынёс, ад мядзведзіцы адабраў! - Як жа гэта ён? - А Бог яго ведае. Смелы. Дый здаровы, як дуб. Дарма што яму цяпер семдзесят год, а як забушуе часам у хаце Раман, яго сын, стараста наш, то стары, бывае, не вытрымае, возьме яго на рукі, як хлапчанё, і зараз жа ўціхамірыць, хоць Раман і не ўломак. Вось як! І завезлі таго медзвядзёнка графу Патоцкаму. Дазвол далі Грыгору паляваць у графскіх лясах, яшчэ і пораху і шроту выдалі. - А цяпер мядзведзяў тут няма? - Не, няма: перавяліся. Туды далей, пад Татарку, сышлі, дзе месца глушэй і лесу болей і дзе меней заглядае вока людское... Забараняць пачалі па лесе са стрэльбаю хадзіць, леснікоў паставілі, законы строгія пайшлі. Але і лес нішчыцца, і звер зводзіцца. - А я чуў, што тут яшчэ многа зверыны. - Ёсць, праўда, але хіба столькі, як даўней? Бабры тут калісь вадзіліся. Яшчэ і цяпер дзе-нідзе можна бачыць сляды іх будынін... На ўсё пайшоў звод, - з нейкай маркотай заключыў паляшук і змоўк, аб чымсі задумаўшыся. - Так, дзядзька Сцяпан: жыццё не стаіць на месцы і ўсё на свеце змяняецца. Вось у вас чыгунку правялі, заработкаў прыбавілася, гандаль шпарчэй пайшоў, новыя людзі зʼявіліся. Яшчэ тры гады таму назад у вас і школкі не было, цяпер пабудавалі школу, вашы дзеці вучыцца будуць, граматнымі стануць, будуць кнігі, часопісы чытаць, навучацца, як лепей каля зямлі хадзіць, каб карысці з яе болей было, бо ўсё ж паляпшэнне ў жыцці ад навукі ідзе. Пэўна, і вы, дзядзька Сцяпан, маеце дзетак, якіх трэба ў школцы вучыць? - Ёсць Іван і Пятрук, самыя шкаляры, - уздыхнуў паляшук. У яго адказе настаўнік пачуў нотку нездавалення, што яго хлопцам прыходзіцца ў школу ісці. Настаўнік з цікавасцю назіраў за палешуком. Яму падабалася паляшуцкая вопратка дзядзькі: чорная выцвіўшая суконная світка, пашытая да стану, шырокі, у чырвоныя палоскі даматканы пояс і шапка-кучомка свайго вырабу. Доўгія, як у папа, цёмна-русыя валасы, светла-шэрыя вочы, сярэдні рост, шырокія плечы, павольнасць руху і нейкая сурʼёзнасць выразу твару як не трэба лепей стасаваліся з агульным малюнкам палескай прыроды.

Дарога ўвесь час ішла лесам. Лес зрэдку разрываўся невялічкімі палянкамі, на некаторых рунела жыта, а па краях там-сям пападаліся старадрэвіны-хвоі, што пышна разрасліся на прасторы, або развіслыя таўшчэразныя дубы, як заможныя старасвецкія гаспадары; на гэтых дубах палешукі-бортнікі рабілі цэлыя пчольнікі, зацягваючы туды па дзясятку вуллёў. Палянкі зноў змяняліся лесам, то стройным баравым, то нізкім балотным. Высокія тонкія бярозы мяшаліся з шэрымі стваламі хвоі і прыдавалі характар маркоты і засмучэння ўсяму малюнку. Лес зноў расступаўся, даючы месца бясконца вялікім балотам. Балоты цягнуліся далёка-далёка між лесу і замыкаліся лесам, ледзь чарнеючы роўнай палоскай на далёкім небасхіле. Цэлае мора высокай парыжэлай травы засталося зімаваць тут, бо сюды не зойдзе ні гавяда, ні чалавек з касой. Незлічоныя купіны, нізкарослыя хвойкі на іх, пачарнелыя карчагі даўно адмершых дзеравяк раслі і гнілі тут спрадвеку. Сярод гэтых купін бліскучымі стужкамі павіваліся часамі палоскі вады, чыстыя, гладкія, як шліфаванае шкло. Невядома, з якіх часоў стаялі над імі засохшыя адломкі старых, спарахнелых алешын, як свечкі, і маркотна глядзелі ў неба. Ад балот патыхала нейкім невыразным смуткам, ціхім жалем веяла ад аднатонных малюнкаў палескіх куткоў, дзе ўсё ж такі жыццё стварала своеасаблівыя формы і, нягледзячы на ўбоства, мела сваю павабнасць і хараство, свой твар, поўны тужлівага задумення. Але гэтыя малюнкі тамілі вочы і засмучалі сэрца, і чалавек мімаволі стараўся знайсці нешта такое, на чым можна было б адпачыць і заспакоіцца. Пазіраючы на гэтыя балоты-пустэлі, Лабановіч часамі пачуваў у сэрцы нейкую адарванасць ад жыцця і свету, як бы гэты свет сышоўся тут клінам, і туга па тым, з чым ён разлучыўся, пачынала забіраць яго душу. «Што пачувае, аб чым думае гэты дзядзька Сцяпан? Як адбіваюцца на ім вобразы глухога Палесся і які след пакідаюць яны ў ім?» - думаў настаўнік, і яму хацелася хоць на момант стаць тым самым палешуком, што сядзеў поруч з ім, каб зірнуць яго вачамі і зразумець увесь унутраны свет яго, яго надзеі, яго жаданні. Балоты скончыліся; дарога пашыбавала на горку, калёсы мякка пакаціліся па жоўценькім пясочку, і лес прыняў звычайны свой выгляд. Вярсты праз дзве лес з аднаго боку дарогі зноў разарваўся вясёлаю палянкаю, агінаючы яе прыгожымі завароткамі. На гэтай палянцы, за паўвярсты ад дарогі, раскінулася чыясь пасада, як сярэдняй рукі фальварак, з усімі прыбудоўкамі, садам і прасторным дваром. - Чыя гэта пасада? Хто жыве тут? - запытаў настаўнік. - Гэта? А тут пан каморнік жыве. Завітанкамі пасада называецца. Адгэтуль якраз палавіна дарогі да воласці, - адказаў Рылка. «А, гэта і ёсць той каморнік, у чыю дачку ўсе тутэйшыя кавалеры закахаліся. Дык вось дзе жыве яна, гэта красуня!» Лабановіч прыпомніў размову са сваёй старожкай і, зацікаўлены, глянуў яшчэ раз на пасаду. Паслушнае і ўслужлівае ўяўленне ўжо рысавала яму вобраз дзяўчыны, гэту чыстую і прыгожую краску, узгадаваную ў глухіх палескіх барах. Лабановіч ніколі, нават у думках, не дазваляў сабе зняважыць дзяўчыну. Адно слова «дзяўчына» выклікала ў душы яго чысты і прыгожы вобраз, на які можна пазіраць і любавацца толькі здалёк. І цяпер ён прыпомніў два ці тры здарэнні ў сваім жыцці, калі гэтыя вобразы глыбока западалі ў яго сэрца, але ён і намёкамі не сказаў нікому пра гэта. А раз у дачку каморніка ўсе закаханы, то яна, без спрэчкі, ёсць верх хараства. Яшчэ не бачачы яе, настаўнік пачуваў, што яна ўжо мае над ім нейкую ўладу. Яму хацелася хоць паглядзець на яе, і праз усю астатнюю дарогу ён думаў аб дачцэ каморніка, ён ужо сустракаўся з ёю, зацікавіў яе і бадай што не ўсіх кавалераў яе засланіў сабою.

IV Апошні раз расступіўся лес, і перад вачамі настаўніка раскрылася шырокая круглая палянка, вясёлая і прыветная. Лабановіч уздыхнуў лягчэй, як бы з яго плячэй зваліўся нейкі цяжар, бо дарога, траская і караністая, і лес усё ж такі дакучылі яму. Тым прыемней зірнулі стрэхі людскіх будынін і коміны хат, з якіх яшчэ дзе-нідзе курыўся сіняваты дымок. Вёска была досыць вялікая, цягнулася ў адну лінію, і толькі каля цэркаўкі на ўзгорку хаты гуртаваліся гусцей і шырэй. Злева, пры канцы вёскі, стаяў дом валаснога праўлення з двума высокімі чырвонымі комінамі над пачарнелым дахам. Насупраць, на другі бок вуліцы, выглядала школа з белымі аканіцамі і двума ці трыма развіслымі вязамі каля яе. Пры дарозе ў вёску, крыху наводшыбе, маркотна тулілася старэнькая драўляная цэркаўка. Цяпер яна стаяла адзінокая, закінутая, забытая, і толькі богабаязны падарожны, праходзячы каля яе, прыпыняўся і хрысціўся, набожна схіліўшы галаву. Па адзін і па другі бок вёскі стаялі ветракі, як страшыдлы, шырока раскінуўшы свае крыллі. Адны з іх былі ў жывым руху, весела падымалі і апускалі крыллі, а другія - стаялі моўчкі, нерухліва і мелі такі выгляд, як бы яны былі крэпка чымся здзіўлены і пыталіся: «А чаму ж мы стаім без работы?» Праехаўшы невялічкую грэбельку, калёсы пакаціліся па шырокай вуліцы. Народ расходзіўся з царквы. Старыя палешукі, сустракаючыся, пачціва кланяліся, а чародкі маладых дзяўчат-паляшучак і праворных маладзіц, убраных, як макавыя кветкі ў агародзе, падштурхвалі адна другую, пераміргваліся і кідалі смяшлівыя погляды ў бок маладога настаўніка, які першы раз зʼявіўся тут. Падʼехаўшы да школы, Лабановіч выскачыў з драбінак і ўзышоў на ганак. Дзверы былі замкнуты. Лабановіч пастукаў. У глыбі кватэры зараз жа грукнула крэсла і пачуліся крокі. Дзверы адчыніліся. - Выбачайце. Дома настаўнік? - Вот я. Заходзьце, калі ласка. Лабановіч пайшоў за гаспадаром, нязграбна ступаючы занямеўшымі нагамі. - Дазвольце пазнаёміцца: ваш калега і сусед - Лабановіч, - назваў сябе госць. - Саханюк, тутэйшы педагог. Будзьце ласкавы, знімайце паліто, сядайце. Госць і гаспадар селі каля стала. - Вы - новы, і ў нашых краях першы раз? - Новаспечаны, і ў вашых трушчобах маю гонар быць першы раз, - сказаў з усмехам Лабановіч. - Ну, як падабаецца вам ваша месца? - Лепшага месца я і не чакаў: ціхае, глухое. Нішто не пашкодзіць весці працу, - прамовіў Лабановіч. Саханюк звонка засмяяўся. - Ах вы, ідэалісты, ідэалісты. Ці надоўга хопіць вам гэтага ідэалізму?.. І тым не меней першы раз бачу чалавека, што так высока ставіць глуш, ды яшчэ такую, як ваша. - У вас тут, выбачайце, большая глуш. - Як так? - здзівіўся Саханюк. - У нас - воласць, грамада: бацюшка, пісар, фельчар, ураднік, псаломшчык і так збоку людзі часцей даведваюцца. - І пэўне з Завітанак сюды хтось завітвае, - жартліва, у тон гаспадару прамовіў Лабановіч і кінуў на яго бачлівы погляд.

Гаспадар крыху замяшаўся, бо і ён таксама меў ласае вока на дачку пана каморніка, адразу сцяміўшы, куды цаляе яго сусед. - А вы хіба былі ў Завітанках? - спытаў Саханюк. - О, не, - прамовіў Лабановіч, - я лічу, што ў завітанскай чараўніцы і так вялікі штат кавалераў, і мая там прысутнасць ніколечкі не павялічыць яе вагі. - Калі ў вас, калега, такі погляд на рэчы, - сказаў павесялеўшы Саханюк, - скажу вам: не будзеце і вы мець вагі ў тутэйшых паненак. - А мне ўсё роўна... Урэшце ж, ці не памыляецеся вы тут, калега? Але гэта - між іншым. Я хацеў бы прасіць вас, калега, пазнаёміць мяне з вашай грамадою, бо трэба ж, як кажуць, аддаць кесарава кесараві. Калі б вы былі ласкавы пайсці са мною да пісара, таксама і да бацюшкі, а можа, і яшчэ да каго, калі ўжо гэтага вымагае звычай вашай грамады, то я быў бы вам вельмі падзячан. Гэта было б і скарэй і прасцей, бо мне яшчэ ніколі не даводзілася выступаць у ролі візітанта. - А вы чаго ж так спяшаецеся? Разумеецца, я з вамі пайду, тым болей што і мне трэба зайсці да таго-другога, але адаслалі б вы сваю падводу дамоў, а самі тут паначавалі б. - Не, калега. Я яшчэ да работы не прыступаў у школе. Вы, пэўна, ужо многа паспелі, і я не даганю вас за ўсю зіму. Мне хацелася б і павучыцца ў вас сяму-таму, бо вы ўжо набілі, як кажуць, руку і маеце практыку. Дзверы з другога пакоіка адчыніліся, і на парозе паказалася ўжо немаладая кабеціна. Гэта была старожка. Яна перш уважліва паглядзела на незнаёмага настаўніка, а потым сказала свайму настаўніку паляшуцкай гаворкай: - Да вас, панычу, там маладыцы прышлы - лыст напысаць хочуць. - А сала прынеслі? - Ны відаю, панычыку. - Выбачайце, - сказаў Саханюк да госця: - Я пайду адпраўлю гэтых маладзіц. І Саханюк накіраваўся ў кухню. Старожка Матрона, яшчэ раз агледзеўшы госця, таксама пайшла туды. Ясна, хтось даў ёй наказ як можна лепей разглядзець Лабановіча, каб навесці аб ім сталыя даведкі. І, як відаць, наказ гэты быў дадзены не так здалёку, бо, счакаўшы хвіліны дзве, Матрона матнулася праз вуліцу, маючы кірунак да кватэры пісара. Застаўшыся адзін, Лабановіч акінуў вокам пакоік свайго калегі. Кватэра гэта была многа лепшая ад яго кватэры. Было відаць, што Саханюк жыў някепска, праседзеўшы ў гэтай школе гадоў пяць. І наогул, Саханюк быў чалавек практычнага складу. Нейкім чынам умудрыўся ён за гэтыя пяць год, атрымліваючы дваццаць рублёў пенсіі на месяц, сабраць капітал у пяць-шэсць соцень і меў сваю гаспадарку. «Жылаваты чалавек ты, браце! - падумаў Лабановіч. - Нават за напісанне ліста не саромеешся браць сала». На століку ляжалі школьныя журналы. Разгледзеўшы іх, Лабановіч прыйшоў да заключэння, што яго калега не так далёка адышоўся з вучнямі, і пераканаўся, што ў асобе Саханюка ён не будзе мець для сябе настаўніка, і тут жа зазначыў, што супольнага між імі вельмі мала і што блізкімі сябрамі яны ніколі не будуць. - Ну, цяпер я вольны, можам ісці, - сказаў увайшоўшы Саханюк і падышоў да люстэрка, паглядзеўся, падправіў рыжаватыя вусы, правёў рукой па шчоках, ці добра пабрыты, і прычапіў больш франтаваты гальштук. Саханюк быў хлопец сухарлявы, досыць высокага росту, меў даволі прыгожы твар, але малавыразныя, жаўтавата-карыя вочы яго крыху псавалі. Таксама была ў яго яшчэ адна загана, загана вымаўлення: ён не мог сказаць чыста «р», а нейк скрадваў яго і казаў «й». - Ты, Матʼёна, калі я не пʼіду, астаў абед на вячэʼю. Настаўнікі выйшлі. - Куды ж наўперад пойдзем? - А давайце пачнём па парадку, каб нікому не было крыўдна, - адказаў Лабановіч. Зрабіўшы колькі крокаў, Лабановіч і Саханюк узышлі на ганак валаснога праўлення. - Зойдзем да канцылярыі, - сказаў Лабановіч. - Заадно трэба ўзяць паперы і ўсе вучэбныя прылады. Настаўнікі пераступілі парог і апынуліся на зборнай. Зборная была прасторная, як абора. На процілеглым яе канцы, на ўзвышшы, адгароджаным балясамі, стаяў вялізны стол, абіты зялёным сукном, а за сталом на шырокім крэсле засядаў сам пісар. Гэта быў ужо стары чалавек, з шырокай барадой, напалавіну сівою. Міна яго была незвычайна важная. Пазіраў ён крыху прыжмурыўшыся, як бы ён толькі што занюхаў табакі і збіраўся чхнуць. Нягледзячы на тое, што ў канцылярыі было цёпла, пісар сядзеў у валёнках, бо меў у нагах раматус, і на твары яго адбіваліся адзнакі хваравітасці і сляды калісь вясёлага жыцця і пʼянства, у якім пісар не меў сабе роўных у воласці. З гарэлкай ён ніколі не разлучаўся. У канцылярыі, у шафе сярод «гражданских и уголовных дел», стаяла бутэлька з «царскімі слязьмі», як называлі тады гарэлку, да якой часта прыкладаўся Пятро Восіпавіч і ў часы сваіх заняткаў у воласці. Праўда, такіх часоў у яго было не так-та многа, і ён прыходзіў сюды ў выпадках рэдкіх і важных; усю ж работу па воласці вёў яго памочнік, Дубейка, які ўжо лічыўся кандыдатам на пісарскую пасаду. З гэтай прычыны Дубейка нёс сябе высока, насіў манішку і манкеты і лічыў сябе найпершым кавалерам; старанна прычэсаныя валасы і частае зазіранне ў люстэрка сведчылі аб тым, што і ў яго сэрцы засела завітанская паненка.

XXXIV Лабановіч ужо звыкся з думкаю, што ён - адрэзаная скіба ад школы, што хлеб трэба здабываць нейкім іншым спосабам. Ды галавы ён не вешаў. Няўжо ж у гэтым вялікім і шырокім свеце не знойдзецца прытулку для адзінокага чалавека, пакуль ён вольны і нічым не звязаны? Абнадзеіў яго і Дзячэнка, калі раіў шчыльней звязацца з партыяй рэвалюцыянераў, дзе можна мець падтрыманне. Справа толькі ў тым, якую выбраць партыю, каб яна цалкам задаволіла ўсе твае запатрабаванні. А з гэтага выходзіла, што, перш чым звязаць сябе з той ці іншай партыяй, трэба ўважліва прыгледзецца, каб правільна выбраць дарогу. А пакуль што важна адно: не застойвацца на месцы, ні ў якім разе не апускацца ўніз, а ісці наперад, насустрач жыццю і не загубіцца ў ім. У жыцці ж прыгод многа, яно багатае рознымі падзеямі, за якімі расчыняецца нязведаны і нябачаны свет. У гэты час Лабановічу ўпадабалася бадзянне без рэальнай мэты. Гэтае пачуццё падагрэў прыяцель Янка Тукала. Сягоння Лабановіч атрымаў ад яго пісьмо. Янку таксама зволілі з настаўніцтва, але і ён не сумаваў і бадзёра пазіраў наперад. У пісьме ён прыслаў такі верш: Глупец! где посох твой дорожный? Бери его, пускайся в путь! Пойдешь ли ты через пустыни, Иль в город пышный и большой, Не оскверняй ничьей святыни, Нигде приют себе не строй. Верш гэты адпавядаў настроям маладых настаўнікаў і захапляў іх сваёю рамантычнаю туманнасцю. Тым часам надыходзіла восень. Не за гарамі быў і верасень, калі настаўнікі збіраліся пасля канікул у свае школы, як птушкі ў вырай. Толькі яму, Лабановічу, зачынены дарогі ў гэты вырай. Час падумаць аб здачы школы - воласці або непасрэдна свайму заступніку, які мог зʼявіцца тут кожны дзень, а самому выбірацца за добрае надворʼе. Вярнуўшыся аднойчы са сваіх нядоўгіх вандровак па ваколіцах Верханя, Лабановіч сустрэўся з Іванам Анцыпікам. Ён за лета паружавеў, загарэў і нагуляў сабе трохі жырку. Рыжаватыя, невялікія яго вусікі падраслі, і ён часта разгладжваў іх пальцамі. Гэтая аздоба ў вачах Лабановіча рабіла Анцыпіка падобным да гогалеўскага вінакура: вусы былі такія, што здавалася, нібы ўладар іх трымаў у зубах мыш. Анцыпік меў выгляд чалавека, задаволенага сабою, сваім жыццём і сваімі далейшымі планамі. Ён ужо ведаў, якое ліха напаткала яго калегу. «Вось як дарэчы прыехаў: не будзе клопату са здачаю школы!» - узрадаваўся Лабановіч. У засмучэнні, як і належыць у такім выпадку, і ў тоне спачування Анцыпік сказаў: - Сумныя навіны, нядобрыя справы, Андрэй. Анцыпік меў на ўвазе звальненне Лабановіча. - А што здарылася, Іване? - прыкінуўся Лабановіч. - Са мною нічога не здарылася,- зашчоўкаў Анцыпік.- Наадварот, я атрымаў назначэнне ў лепшую школу, у Клінкі. А вось ты... падгуляў ты, брат. А-я-яй! - з дакорам і са спачуваннем паківаў галавою Анцыпік.- Чыя ж праўда? - з выглядам пераможцы запытаў ён і дадаў: - Лезці на ражон нікому не рэкамендуецца. Не чапай нічога, не бойся нікога. Сядзі ціха, не чапай ліха. - Ведаеш, Іване, расчараваў ты мяне ўшчэнт: я ж думаў, што ты застаешся тут і я здам табе школу, каб не вазіцца з рознымі людзьмі... Ну, але раз так, дык так. Пажадаю табе не ўступаць у канфлікты на новым месцы са станавым прыставам. А што да праўды, дык наўперад выведзем куранят, а палічым іх увосень. Анцыпік чмыхнуў у нос і шчоўкнуў. - Не ведаю, што ты будзеш лічыць,- з насмешкаю сказаў ён. Самазадаволены Анцыпік выяўна адчуваў зараз сваю перавагу над выгнаным са школы Лабановічам. Яны разышліся. І ніколі больш нічога не чуў аб ім Лабановіч у далейшым. Пакуль школа не была яшчэ здадзена, Лабановіч адчуваў пад нагамі нейкі юрыдычны грунт, меў законную падставу заставацца там. А здай школу, і гэтай падставы, няхай сабе ілюзорнай, не будзе. Вось чаму здачу ён адкладаў да апошняга часу. Трохі затрымлівала яго тут і Ліда, бо трэба ж было закончыць справу з яе паступленнем у новую школу. Не хацелася таксама і разлучацца з дзяўчынкай, да якой ён прывык, а можа быць, і болей, чым прывык, хоць у гэтым ён і сам сабе не хацеў прызнацца. Апроч таго, ён не ашукваў сябе і не цешыў ніякімі ілюзіямі ў дачыненні да Ліды, бо ведаў, што калі ён выедзе, дык болей з ёю не сустрэнецца. Дый нашто? Яна яшчэ толькі-толькі распускаецца ў прыгожую кветку, з мілага нявіннага падлетка перараджаецца ў маладую дзяўчыну, якая потым на яго, бяздомніка, можа, і глядзець не захоча. Не дужа прыемна было думаць аб гэтым. Ды Ліда ўсё ж такі стаяла ў яго вачах. Ужо некалькі дзён не хадзіў ён да свае вучнёўкі. А яны там яшчэ не ведаюць, што ён ужо не настаўнік Верханскай школы і наогул не настаўнік. Але гэтага не ўтоіш. І які сэнс таіцца? Настаўнік, узяўшы кій, сябра свайго вандравання, накіраваўся на хутар Антаніны Міхайлаўны. Быць можа, гэта апошняя вандроўка туды. Вясёлая, бестурботная Ліда гуляла на сваім дворыку, ганялася за кацяняткам, лавіла яго, туліла да шчакі, штось ласкавае гаварыла яму і цалавала. Маленькі каток, як толькі Ліда пускала яго на дол, задзіраў хвосцік і кідаўся бегчы. Тады Ліда ізноў гналася за ім. Каток хаваўся пад жэрдачкаю плота і перабягаў за плот. Лёгка, як дзікая козачка, Ліда пераскоквала праз плот, каб злавіць хітрага катка.

Лабановіч стаіўся ў сукромным куточку, адкуль яго не відаць было, і цешыўся гульнёю Ліды з дураслівым катком. Ніколі не бачыў ён яе такой жвавай, такой вясёлай, лёгкай і спрытнай і па-дзіцячы бестурботнай, і ніколі не здавалася яна яму такой мілай і чароўнай. Некалькі хвілін любаваўся ён Лідачкаю, стаяў, не варушачыся, каб не заўважыла яна, што на яе глядзяць і цешацца, гледзячы. Катку, як відаць, надакучыла гульня, і ён, выгнуўшы спіну дужкаю і задраўшы хвосцік, стралою памчаўся да хаты і схаваўся пад ганкам. І Ліда таксама палічыла, што хопіць гэтай забаўкі, бо ёсць у яе болей важныя справы. Уся бестурботнасць і дураслівасць сышлі з яе твару. Яна адразу змянілася, пасталела, як дарослая жанчына, у якой ёсць куды болей важныя інтарэсы, чым гульня з кацяняткам. Адкінуўшы з ілба назад цёмна-каштанавыя пасмы густых хвалістых валасоў, яна азірнулася ў бок дарожкі, што ішла з бальшака - наезджанай дарогі на станцыю, да іхняга хутара. Тут звычайна хадзіў Лабановіч. Лідзе прыходзілася глядзець супраць сонца, і яна зрабіла сабе шчыток рукою, каб засланіць вочы. Гэта вельмі ўзрушыла Лабановіча: ці не яго выглядае Ліда? Але Лабановіча не было на дарозе: ён стаяў тут, непадалёку, і ўсё гэта бачыў, сам застаючыся незаўважаным. Ліда, як сталая жанчына, павольна накіравалася да хаты, на ганак, пад якім схаваўся каток. Лабановіч пастаяў яшчэ некалькі хвілін, абышоў будыніну, каля якой туляўся, і не спяшаючыся пайшоў у двор. Антаніна Міхайлаўна і Ліда былі ў хаце. Яны ветліва і гасцінна сустрэлі настаўніка. - Расказвайце, што добрага чуваць,- звярнулася Антаніна Міхайлаўна. - Як вам сказаць? Добрага нічога,- адказаў ён.- Ды гэта ўсё глупства. Не было б толькі горшага. - Дык расказвайце ўсё,- не адступалася Антаніна Міхайлаўна. - Многа і расказваць няма чаго: выгналі мяне са школы, вось і ўсё. І цяпер я магу сказаць: «Чист кругом я, лёгок и никому не нужен»,- дадаў ён, прыгадаўшы сказ, калісь прадыктаваны ў пачатковай школе яго былым настаўнікам. - Вас зволілі з настаўніцтва? - са здзіўленнем перапытала Антаніна Міхайлаўна. У яе голасе нават чулася нотка суму і спачування.- Ну, і што ж з вамі будзе? - А што ж будзе? Вазьму лахі пад пахі - маёмасць мая невялікая - ды пайду шукаць шчасця па свеце. Дзе-небудзь прыпынюся. Ёсць такая прыказка: «Адзін Сцяпан - заўсёды пан, а калі і нястача, дзіця не плача»,- бойка адказаў настаўнік. Некалькі хвілін у хаце было ціха, нібы яна была пустая. Што адчувала Ліда, Лабановіч не ведаў. Здавалася, што ўсё гэта яе мала кратала. Цішыню парушыла Антаніна Міхайлаўна. - Ну, а як жа будзе з маёю Лідаю? - запытала яна і дадала: - Збілі вы яе з тропу. Словы Антаніны Міхайлаўны балюча адгукнуліся ў сэрцы Лабановіча. Чым жа ён збіў Лідачку з тропу? Няўжо тым, што хацеў вывесці яе ў людзі? Не зводзіў яе, залатых гор не абяцаў. - З Лідаю вось што будзе,- сказаў Лабановіч.- Сягоння напішам прашэнне начальніцы Мінскай гарадской школы. Праз тыдні два там пачнуцца экзамены. Ліда паедзе і будзе экзаменавацца. Для гэтай школы яна падрыхтавана болей чым трэба. - Не паеду я трымаць экзамены,- забунтавала Ліда. - Чаму? - запытаў Лабановіч. Ліда адказала: - Не хачу паступаць туды. Я буду лепей тэлеграфісткай. Як відаць, яна гутарыла аб гэтым з маткаю, а можа, маці і навяла яе на такія думкі. Але прашэнне Ліда ўсё ж такі напісала. На развітанні, пакідаючы дом і хутар Антаніны Міхайлаўны, Лабановіч запытаў Ліду: - Мілая Лідачка, калі я прышлю табе пісьмо, дык ці будзеш ты пісаць мне? Ліда апусціла вочкі. - Можа, і напішу,- ціха прамовіла яна, а потым у сваю чаргу запытала: - А што я буду пісаць? Дый нашто гэта? Развіталіся даволі суха. «Не быў бы я зволены, яна так не сказала б мне»,- падумаў Лабановіч, ідучы ў Верхань. Потым сказаў сам сабе: «Сягоння ж здам пісару школу. Няма больш ніякай патрэбы заставацца тут».

XXXV «Ну, што ж? - думаў Лабановіч.- Апошнія мае часіны тут. Школу здаў, і зараз я чужы ў ёй. Рубеж праведзены. Цяпер я - вольны казак, покі яшчэ не падрэзаны крыллі». На памяць прыйшлі радкі верша Мельшына (Якубовіча): В колосьях желтеющих нив утопая, По узкой меже, сквозь редеющий мрак, В убогой сермяге, кряхтя и вздыхая, Проходит свободный батрак. Такім «свабодным» батраком уяўляўся сабе адстаўны настаўнік Верханскай школы. Усе гэтыя дні бабка Параска хадзіла невясёлая і часта плакала. Калі ж яна даведалася аб здачы школы, жалю яе не было канца, бо ўжо болей не заставалася ніякай надзеі, што настаўнік, можа, яшчэ застанецца. - Ты, бабка, так плачаш па мне, нібы я - нябожчык, а я жывы і жывучы. - Ох, галубок мой! - бабка Параска выцерла слёзы.- Шкада ж мне вас. Здаецца, і роднага сына не было б так шкада, як вас. - Добрая ты, слаўная ты, бабка Параска, і я буду памятаць цябе, як сын. Развяселься ж і не плач па жывым чалавеку. Але бабка заплакала яшчэ мацней і, выціраючы слёзы, запытала: - Калі ж думаеце пакідаць нас? - Доўга заставацца тут мне цяпер ужо не выпадае. Той жа пісар, якому я здаў школу, можа сказаць: са школы зволены, школу здаў, дык будзь ласкаў выбірацца. Значыцца, трэба збірацца і падавацца ў свет. А свет вялікі і прастору ў ім многа. Бабка Параска цяжка ўздыхнула і выйшла з пакоіка. Не сядзелася ў ім і Лабановічу. Перад тым як пакінуць сваё трэцяе і апошняе настаўніцкае месца, яму захацелася яшчэ раз абысці ўсе тыя дарогі і сцежкі, дзе не адзін раз вандраваў ён у вольныя хвіліны. Такія вандроўкі шмат прыносілі яму радасці і задавалення, і многія мясцінкі ў ваколіцах Верханя сталіся блізкімі і дарагімі. Не раз паўставалі і не раз паўстануць яны ў вачах Лабановіча, вабячы да сябе, як самыя прыязныя сябры. Дык як жа не развітацца з імі? Лабановіч узяў кій, выйшаў на высокі ганак. Без усякага разважання і пэўнага плана накіраваўся ён улева, на шырокую дарогу, што ішла міма воласці і царквы ў зялёным вянку бяроз, і ў ціхім задуменні падаўся ў бок лесу. Калі б хто запытаў у гэту хвіліну, аб чым ён думае, ён, напэўна, не даў бы адказу. Апамятаўся ён толькі тады, калі апынуўся на могілках. Выходзячы з дому, каб развітацца з верханскімі ваколіцамі, ён зусім не думаў заходзіць туды. «Як жа я папаў сюды і чаму? - здзівіўся Лабановіч.- Якая прычына прывяла на могілкі? Могілкі - сімвал канца чалавечага існавання. Канец - простае слова, а заключае ў сабе багаты змест: часамі чалавек рады яму, а часамі канец набывае характар трагізму».

Вось і для яго, Лабановіча, настаў канец настаўніцтва і побыту ў Верхані. Але ён прыгадаў тое здарэнне на могілках - спатканне незнаёмых людзей, мужчыны з жанчынаю. Як высветлілася потым, гэта былі памочнік пісара Лапіцкі і пісарава швагерка, якая хутка пасля таго выехала адсюль. На могілках было ціха, глуха і маркотна. Лабановіч павольна пасунуўся знаёмаю дарожкаю да знаёмага ўжо вала. Кусты, запаўшыя ў памяць настаўніка, страцілі сакаўную зеляніну, красу свае маладосці. Сям-там калыхалася на іх пажоўклае лісце, і ў павяўшай траве валялася яго нямала. Прадвосеньскі час накладаў адбітак засмучэння на ўсё, куды ні глянеш. Нават неспакойны вецер і той гаманіў на сумны лад, прыпадаючы да зямлі, нібы для таго, каб падслухаць яе нямоўчныя песні. Эх, песні, адвечныя песні зямлі! Калі заспяваюць вас на вясёлы, радасны тон? Лабановіч спыніўся і акінуў вачамі могілкі - як бы для таго, каб запамятаць іх назаўсёды. Струхлелыя драўляныя крыжы, пахіленыя над зямлёю, сівыя купінкі моху на іх, надмагільныя пліты, уросшыя ў дол,- як усё тут закінута, забыта і запушчана, як усё гэта ўбога і журботна! Настаўніку зрабілася так нявесела і сумна, што заставацца тут далей было цяжка. Ён пакіраваўся назад на дарогу, яшчэ раз азірнуўся. «Напэўна, не пабачу вас болей ніколі. Ну, бывайце!» - сказаў у думках на развітанне. З могілак Лабановіч падаўся ў бок лесу. Ускрайкам, не спяшаючыся, пакіраваўся на Тумель, дзе быў ставок і старасвецкі двухпавярховы млын. Гэта было ўлюбёнае месца, куды часта хадзіў Лабановіч у вольныя хвіліны на пагулянку. Прыйшоўшы сюды, ён запыніўся. Цэлая чарада ўспамінаў паўстала прад ім. Прыгадаўся той дзень, калі ранічкаю ехаў ён праз грэбельку каля млына са сваімі вучнямі на экзамены. Дарога зараз жа, мінуўшы грэблю, уваходзіла ў лес. З краю на лясных прагалах стаялі маладыя бярозкі, толькі-толькі выпускаючы маладзенькія пахучыя лісточкі і прыдаючы лесу асаблівую чароўнасць. Здавалася тады, што стары, пануры лес наўмысня развесіў тонкую празрыстую покрыўку, сатканую сонцам і зямлёю з тысячы тысяч маладых, кволых бледна-зялёных лісточкаў бярэзін і кустоў, росшых на ўскрайку лесу, каб упрыгожыць сябе гэтымі дарамі вясны і прыкрыць сваю панурасць. Іншыя мыслі і іншы настрой былі тады ў настаўніка, што зараз прыйшоў сюды ўжо на парозе восені, каб апошні раз азірнуць усе гэтыя мясціны, так глыбока асеўшыя ў памяці, і таксама сказаць ім: «Бывайце!» Стары млын стаяў нерухома. Не было каля яго ні людзей, ні фурманак. Не рухалася і велічэзнае, многаступянёвае кола, ажыўляўшае млын і ўвесь яго нескладаны механізм. Толькі дзесь з непрыметнай шчылінкі прабіваўся струменьчык вады і аднастайным цурчаннем парушаў спакой анямеўшай будыніны. З-пад гаці спакойна цякла рэчка, несучы далей тую порцыю вады, якую прызначалі ёй будаўнікі. Зараз жа за млыном яна апісвала прыгожую дужку, падаючыся наўперад управа, а потым, забіраючы ў бок поля, хавалася пад навіссю старых вербаў, што схіліліся над вадою, і затым зусім знікала з вачэй. І рэчка і крывыя вербы над ёю яшчэ болей падкрэслівалі спакой і цішыню аднаго з закінутых і малавядомых утульных куткоў старажытнай Беларусі. Лабановіч доўга пазіраў на рэчку. У памяці ўсплывалі падобныя ж блізкія і дарагія сэрцу малюнкі, якія даводзілася яму сустракаць не адзін раз. А колькі ёсць малюнкаў, яшчэ не бачаных ні разу! І колькі ў іх прывабнага, заспакойваючага душу хараства! Дык наперад, брат, наперад! Пракладай сабе дарогу ў жыццё, не зважаючы ні на якія нягоды, дарогу прасторную, ясную, з бясконцымі краявідамі і далячынямі і склікай народ на гэту прасторную дарогу! Увесь панылы настрой, пад уплывам якога быў нядаўна Лабановіч, развеяўся, як ранішні туман перад гарачым летнім днём. Ён адчуў прыліў бадзёрасці, новай сілы, жаданне змагацца за сваё месца ў жыцці і за ўсіх добрых людзей, пакрыўджаных нядоляй і рознаю злыбедаю, што загароджвае ім дарогі. Чаго ж сумаваць? На каго спадзявацца?.. Заставайцеся ж тут шчаслівыя, мае мілыя вербачкі, і ты, неўгамонная рэчка! У другім месцы сустрэнуся з такімі ж дарагімі, як і вы. Апошні раз акінуў Лабановіч вачамі ўсе ваколіцы. Зірнуў і на той узвышак, адкуль першы раз уявіўся яму прывідны замак, на сяло, што выцягнулася ў адну доўгую стракатую істужку, з убогімі загарадкамі каля запушчаных будынкаў, на двор а. Уладзімера, на царкву з процілеглага боку і непадалёку ад яе будынкі валаснога праўлення і школы. Вось ён, увесь Верхань перад ім і ўсе яго ваколіцы... Той самы дзядзька Нічыпар Кудрык, што зімою прывозіў Лабановіча, цяпер вёз яго на станцыю з тымі ж двума невялікімі чамаданамі, дзе быў зложан увесь незамыславаты скарб настаўніка. У вачах Лабановіча яшчэ стаяў заплаканы твар бабкі Параскі і ўся яна, такая жычлівая і добрая, нізенькая, сухенькая, маршчыністая. Мімаволі прыгадаўся выезд з Цельшына, Ядвіся, з-за якой ён і пакідаў сваё першае настаўніцкае месца, шыракаплечы дзядзька Раман і яго апавяданне аб Яшуковай гары. «Адзін раздзел кнігі прачытан і загортваецца»,- думаў Лабановіч, пакідаючы Цельшына. А зараз прачытан і другі раздзел яшчэ далёка не дачытанай да канца кнігі.

Самый лучший способ за 11 часов изучить всю историю современной Беларуси. Каждому белорусу обязательно для прочтения или прослушивания, очень много познавательного о своей Родине❤. Спасибо большое каналу за предоставленную аудиокнигу 👍

08:23:38 Ой вы, дарожанькі людскія, Пуцінкі вузкія, крывыя! Вы следам цьмяным снуяцеся І ўсё блукаеце, бы ў лесе, Вас горне шлях прасторнай плыні І далягляд ружова-сіні, Дзе так панадна свеціць сонца, Дзе думка тчэ свае красёнцы, Каб новы свет жыцця саткаць, Заспакаенне сэрцу даць І разагнаць яго трывогі!.. Прасторны шлях! калі ж, калі Ты закрасуеш на зямлі І злучыш нашы ўсе дарогі?

06:03:54 Эх, час касьбы, вясёлы час! І я ім цешыўся не раз, І з таго часу па сягоння Мне сонцам свеціць Наднямонне. Касцы расходзяцца па гаку, Як бы ідуць яны ў атаку, І жыва менцяць свае косы; І ткуцца здольныя пракосы, Лажацца роўнымі радамі, А за касцом двума слядамі Адбіткі ног яго кладуцца, А косы свішчуць і смяюцца. Тым часам сонца выйшла ўгору І з безгранічнага прастору Шырокай плынню агнявою На землю шчодраю рукою Лье блеск гарачы і яскравы; І вянуць скошаныя травы, І выглядаюць нудна па́лі. На луг другая коціць хваля: Ідуць грабцы, жанкі, дзяўчата, Убраны хораша, бы ў свята: Чырвоны колер, белы - ўсякі, Бы ў агародзе тыя макі; Ідуць, пракосы разбіваюць, З лагчынак сена выграбаюць, То там, то сям у чэсць пятровак З грудзей тых макавых галовак, Дзяўчатак слаўных, яснавокіх, Ў лугах прасторных і шырокіх Плывуць-дрыжаць спяванак тоны; І тыя песні засмучоны І млеюць ў стомленым абшары, Як бы адбітак Божай кары. А дзень гарыць, а дзень палае. Ўсплывае хмарка і другая Над сіне-дымным небасхілам І ў задуменні смутна-мілым З нябёс блакітных пазіраюць, Як бы дарогу выбіраюць. Раздолле ў лузе, эх, раздолле! А колькі смеху і сваволля, І жартаў, плюскату, штурхання Над гэтым Нёмнам у купанне! І хіба можна ўжо ўстрымацца, У час касьбы не пакупацца? І дзе на свеце ёсць такая, Як Нёман, рэчанька другая?

06:23:02 Мне не даюць грыбы спакою, Баравікі мне часта сняцца, Мне з імі трэба паквітацца; Я чую - грэх іх абмінуць, На іх увагі не звярнуць. Чорнагаловыя, ўдалыя, Баравічкі мае любыя! Якою слаўнаю сямʼёю Вы ўстаяце перада мною! Я помню летнія часіны І вас, грыбныя баравіны! Ранюткі час. Нідзе нікога, Між дрэў звіваецца дарога, А па дарозе ты з кашом У лес шыбуеш ціхачом, Каб ашукаць жанок руплівых, Бяссонных, вечна клапатлівых, І ім на злосць, на зайздрасць тую Набраць грыбоў капу, другую, Пакуль агледзяцца яны, Што там «карэньчыкі адны».

02:52:17 Парэчча - слаўная мясціна, Куток прыгожы і вясёлы: Як мора - лес, як неба - долы, Зіхціць у кветках лугавіна... А колькі ягад і парэчак! Як пахне мёдам поле грэчак, Калі пачнуць яны цвісці!.. Ну, як тут пчол не завясці: Ім столькі выгад тут, прастору!

Спасибо вам большое за радиоспектакль. Наткнулся на ваш канал здесь то что я искал очень много времени. 👍👏👏👏 Продолжайте в том же направлении побольше выкладывайте таких интересных спектакли очень помогает в дороге.

1. Стрэча На крыжавых пуцінах з ёй сустрэўся - Куды ісці, не ведала яна, І я не ведаў - ў полі я ці ў лесе, І мне ляжала сцежка не адна. Як путнікі, заблуканыя ўночы, Стаялі мы пад труднай ношкай дум; Адно другому пазіралі ў вочы І слухам клікалі найменшы шум. Стаялі мы. Нявіданыя дзівы Нас абымалі крыллямі сваймі, Шапталі мне: вазьмі яе, шчаслівы! Шапталі ёй: сабе яго вазьмі! І рукі злучывалі нам навекі, Багаслаўленне далі нам сваё Ісці у свет праз горы, долы, рэкі, Ісці супольна праз усё жыццё. Вясельны гімн, як плачкі, нам запелі І заракалі крыллямі зарок - Над ёй, заручанай, у шлюбнай белі, І нада мной, ахутаным у мрок. А каб вас злыя не змаглі заломы! А каб не зналі душы вашы ран! А каб вас не кранулі буры, громы! А каб к сабе не звабіў вас курган! Такія клалі дзівы нам зарокі Мядовых асалод, квятчаных крас I расплыліся, як сон ветру лёгкі, Нас кінуўшы ў благі ці ў добры час. І мы пайшлі, як тыя цені-мары, Няспынна ад расы і да расы; Запаланелі нам бліскучыя пажары, Закуранелі чорныя лясы. 2. У хаце У хаце ўжо маёй будзь гаспадыняй,- Няма ў мяне нікога, проч цябе; Сядзь на пачэсны кут, мая багіня, І будзем думы думаць аб сабе. Палац мой, бачыш, хоць і не багаты, Але я сам яго узбудаваў, Сам сцены вывеў, клаў на кроквы латы І сам пад стрых саломай пакрываў. Не выбіты атласам сцены, лавы, Падлога не заслана дываном Турэцкім, што сваёй красой іскравай Гарыць, зіяе, як той жар, агнём. Над печкай, што стаіць каля парога, Не працавалі мудры разьбяры, Сам з гліны збіў яе й з пяску сырога Ды вапнай пабяліў разы са тры. Вось ложак зроблены маёй рукою, З смалістай сосны дошкі выслаў ў ім; Пасцель пуховую пасцелем мы з табою, Каб мякка спаць было нам абаім. У ночнай цішы, ў любым упаенні, У патаенні ад жыцця, людзей, Агонь душу і сэрца распрамене, Агонь гарачых, злучаных грудзей. І мнагацветныя акружаць нас вясёлкі, Маланкі залатыя замігцяць, А думкі нашы, верныя саколкі, Да неба з добрай весткай паляцяць. Так мілаванне к шчасцю след адчыне, А мілаванне - над царамі цар,- І будзеш век маёй ты гаспадыняй, А я твой вечна буду гаспадар. 3. Праталіны Ўжо на зямлю ляглі праталіны, Снягоў спаўзае зімавая бель, Узгоркі свецяць - як апалены, Вада ў лагчынах жаліцца, як чмель. Дзе-нідзе глянула нясмелая Пралеска вочкамі на божы двор,- Людскіх слёз кветка сіне-белая Шукае сонца днём, а ночкай - зор. Крылатыя стварэнні з выраю Па Млечнаму Пуці плывуць, як шнур, І, творачы малітву шчырую, Сваіх шукаюць кінутых пячур. Спагаднае святло нябеснае На колькі вёрст звялічыла свой шлях, Па нівах промені пачэсныя, Як лён той, сцелюцца ў жывых агнях. І ў хатку заглядаюць промені,- Дармо, што нізкія аконцы ў ёй,- Гуляюць радасна па коміне Бліскучай і вясёлаю сям’ёй. Па ложку, па пасцелі ласяцца, Цалуючы яе і мой гарачы твар, Як тыя ветрыкі на пасецы, Гуляючы ў пякучы летні сквар. Устань, галубачка бяскрылая, Заспаны зоры-вочанькі пратры, Збяромся з думкамі і з сілаю Жыцця парадак валачы стары! Праталіна лягла на гонейках, Збудзілася пралесачка ад сна... Устань, устань, маё ты сонейка! Залатаструнна йграе ўжо вясна 4. За кроснамі За кросны ненагляднай сесці трэ было Ядваб-кужэль сівенькі ткаць, Але да гэтага прыладаў не было,- Прылады стаў я майстраваць. З бярозы вычасаў ставы ёй новыя, Набіліцы кляновыя зрабіў, А панажы выстругаваў кляновыя, Навой, як трэба, зарубіў. Узяўшы дзічку-яблыню крамнястую, Стругаў чаўнок гладзей ад шкла. Купіў на рынку берда густа-частае. Ніты сама яна спляла. Садзіцца маё сэрца-ткаля ў кросенькі, Набіліцамі громка б’е, Кладуцца ўтоку гусценька палосанькі, Сучу я цэўкі для яе. Так шчыра з ёю ўзяліся дарэчы мы; Яна ўсё тчэ, а я сучу, І ўкрадкаю любуюсь яе плечамі, За белымі грудзьмі сачу. Тчы, мая ткаля! Кроў твая ўзыгралася; Маланкай гойсае чаўнок. О, каб хаця аснова ўжо не рвалася! Каб моцны й спорны быў уток! Няхай ад берда часта ўток калоціцца, Кладзе шырокі гладкі сцяг, А доўгі - як рака, што ў мора коціцца, Як між прысад гасцінец-шлях. Каб сцежка, коцячыся, палатняная, Дзе парастае дзівасіл, Дайшла ў старонку знаную-нязнаную, Туды, да бацькаўскіх магіл. 5. Выган у поле жывёлы Спаўзлі з загонаў зімнія снягі І ў мора паплылі ракой-вадзіцай, Запелі жаўранкі. І чорныя лугі Ўсміхацца сталі першаю травіцай. У поле статак выганяць пара. Кароўку маем мы - завецца Аўтарыняй,- Багацце кожнага гаспадара, Скарб і пацеха кожнай гаспадыні. «Мая» не выгнала яе за край Платоў, на пашу, дзе яна хадзіла, Пакуль таго, што вучыць абычай, Над ёй сваёй рукою не ўчыніла. Свянцоным хлебам, соллю і вадой Абнесла навакол яе тры разы, Паставіла да сонца галавой І загавор чыніла ад заразы. Ў крыніцы тры разы кусочак Шкла Скупала і, перад вачмі кароўкі Трымаючы, шаптала, як змала, Такія мудры заклінання слоўкі: «Ты, ясна сонца, месяц, ясен свет, І вы, на небе часценькія зоры, Вы ўсе, што кропіце расою цвет І асвятляеце сушу і моры,- Зямлю агрэйце, вырасцце траву, Не пашкадуйце есць і піць жывінам, Шаўковую сцяліце мураву, Абгарадзіце жалязяным тынам. Вартуйце, сцеражыце ад цара Ляснога, палявога, вадзянога, Ад царанят яго, ад упыра І ад людскога вока нелюдскога!»

6. Агляд поля Вялікі свет! Не згледзець тых абшараў, Што прадзеды пакінулі і нам: Дзе лес, дзе лозы, дзе ляжаць папары, Дзе рунь абходзіць ўжо на хлеб людзям. Сягоння, мілая, быць хочу я з табою,- Дык ручку на плячо мне палажы, Я стан твой атулю рукою, І ў поле пойдзем, пойдзем пад крыжы. Як дзеці, пазабытыя тым светам, Свае палеткі будзем аглядаць І, пад загонам седзячы сагрэтым, Пачнем аб жніве будучым гадаць. Багата мы з табою маем гоняў, Ўпару абсеяць, зжаці толькі б іх Ды ў добры час злажыць у застаронне Сям’ю снапкоў паспелых, залатых. Так станам песцячысь яе прыгожым, Ідзём, ідзём з загона на загон, Дзе перш араць, дзе сеяць перш - варожым З надзеяй дачакаць нядзельных дзён. Абняўшыся, пад крыжам адным селі, З бакоў стаяў другі і трэці крыж, З крыжамі мы, як здані, ў свет глядзелі, І душы нашы ўзносіліся ўзвыш. Мы блаславілі неба воблік сіні, Што нашы думкі ўзносіў да сябе, І ў думках кланяліся той часіне, Што нас злучала ў шчасці і ў жальбе. Жыццё, зямлю і сонца блаславілі, Старыя грушы, вербы на мяжы, А пракліналі толькі скону хвілі І тыя вечныя па нас крыжы. 7. Радаўніца На Радаўніцу мы на могілкі пайшлі, Свянцонага з сабой астаткі ўзяўшы, Як гэта здавен-даўна на нашай зямлі Дзяды і прадзеды рабілі нашы. Маніліся нябожчыкаў адведаць мы. На могілкі народу шмат сышлося, І людзі сноўдаліся між крыжоў, як цьмы, Хістаючысь, як ветрам гнутае калоссе. На плітах каменных парос зялёны мох, Бярозы, хвойкі плакалі над імі, А пасярод капліца жудка, як астрог, На свет глядзела вокнамі сляпымі. Ля насыпу мы з мілай селі ў старане,- Пад насыпам тым спала яе матка,- І прашаптала мілая, схіліўшыся ка мне: «Адзін, адзін цяпер ты ў мяне, братка!» Як боб, буйныя слёзанькі з яе вачэй Пасыпаліся на магілку градам, Здалося мне - заплакала і неба з ёй Над гэтым здушаным зямлёю садам. Штось сэрца сціснула, зірнула ў дно, І паплыла сляза ўслед за слязою, А думаў, што ўжо ўсе іх выліў я даўно, Што ў свет гляджу ўжо зрэнкаю сухою. Ў магілках дрэмле бацька мой і два браты, Сясцёр малых зямелька абымае. А я жыву на свеце доляй сіраты, Мяне зямля за нейкі грэх трымае. Пусціўшы гэтак сумным думам павады, Бязмежны жаль паплыў ў душу крыніцай. І я таксама, як яна тады, шаптаў: «Адна на свеце ты ў мяне, сястрыца!» 8. Ворка Саха мая зусім ужо гатова,- Зрабіў к ёй новенькую плаху, Нарогі павывострываў нанова, Даў на паліцу тоўсту бляху. Вось толькі коніка ў яе упрэгчы, Махнуці пугаю нягрозна, Ў загоне на рагач крывы налегчы,- Барозна пойдзе за барознай. Сняданне з’елі з ёю удваёчку,- Каб сыта - трудна пахваліцца; Хлеб падзялілі разам па кусочку, Сцюдзёнай запілі вадзіцай. Пайшоў з сахой, пусціў нарогі ў гоні. Нагамі толькі конік мой цярэбе, І сцелецца загончык пры загоне, Аж сонца цешыцца на небе. Вам, людзі, што сваёй рукою белай Зямлі не кратаеце сэрца, Не дагадацца цераз век свой цэлы, Як сэрца чалавека б’ецца. Таго, які увосень ці вясною Зямлі сахой чапае грудзі Або зярно хавае бараною, Каб вырасла для вас жа, людзі. У важны час заворкаў ці засеўкаў Імша абходзіцца святая, Душа сяўца лунаецца, як дрэўка, Якому вецер ліст зрывае. Арыце, сейце, людзі, хто што можа, Старым ці новым абычаем! А вашу працу доля упрыгожа Шчаслівым, буйным ураджаем. 9. Беліць палатно Чачоткавы зрабіў ёй пранік ёмкі, З аздобамі і ручкай гладкай, І палатно панёс з ёй да пагонкі, Дзе сажалка была і кладка. Усю трубу укінулі ў вадзіцу; Яна, свой скінуўшы каптанік, Кашулю падкасаўшы і спадніцу, Ўзышла на кладку, ўзяўшы пранік. І пярыць стала мокра палаценца, Складаючы на кладцы ў складкі, На ножкі пырснула і на каленцы Вадзіца, як раса на градкі. Распырсківаліся, як іскры, пырскі, Мігцелі ўсюды мнагацветна. На гладзі воднай рысавалі рыскі І ніклі ў гладзі непрыметна. Бліскучыя агністыя праменні, Купаючыся ў сажалчыным версе, К маёй галубцы ў мёдным уміленні Туліліся і грэлі персі. Так палаценца мілая бяліла Вадзіцай, пранікам на кладцы, Пасля сабе на плечы узваліла І слаць нясла на сенажатцы. Нясла. Вада па ёй цурком сцякала. І на аселіцы ля плота Тканіну мыту распускала. Цяперка сонца ўжо работа! Бяліся, наша палатно, бяліся, Як дзень, як месяц бледны, бела, Як бела малако ў глінянай місе, Як та саломінка паспела! 10. Сяўба Ралля падсохла, мяккай стала воўнай, Ўжо час узяцца за сявалку, Ў зямлю зярнят насыпаць жменяй поўнай, Як ад бацькоў наўчыўся змалку. Ад той, што ад зімы засталась, часткі, Штось кінуўшы на час нязбыты, Адмерылі мы з ёй са дзве шаснасткі У мех, рукой яе пашыты. І выйшаў сеяць я. Яна стаяла Непадалёк мяне, на ўзмежку; У высях сонца золатам зіяла, Ўнізу плыў вецер сваёй сцежкай. Пасыпаліся дробныя зярняты Ў раллю, як пацеркі янтарны, На наш загон, сахою узараны, На мой шнурок - палетак ярны. Яна, як ніцая бярозка тая, Стаяла, за сяўбой слядзіла, І як бы Багародзіца святая - Здавалася мне - блаславіла. Лажыцеся ў раллю, зярняткі, спаткі, Накрыйцеся пасцілкай-скібкай, Пасля збудзіцесь, выгляньце з краваткі, Як воўна - густа, як дзень - шыбка! Расціце высака, расціце буйна, Як гэта пушча за дарогай! Маліцеся да бела бога чуйна I чорнага не гнеўце бога! Каб не паспалівалі вас спякоты, Дажджы каб вас не пазмывалі, Каб не пабілі грады і грымоты, Каб вам заломаў не ламалі!

11. Поліць агародніну Я выган плотам гарадзіў, яна палола грады; Благое зелле вырывала, кідала у пасцілку, Дзе каліў не было,- дасаджывала там расады, Там прарывала, дзе ўзышло загуста праз памылку. Чырыкалі над ёю верабейкі на чарэсні, Нязгледна час ад часу вецер пралятаў крылаты. І адазвалася мая палея сумнай песняй, Такой, якую ў нас пяюць вясеннім днём дзяўчаты. ВЯСНЯНКА Ой, брала вясна у сонца ключы, Адчыняла сырую зямельку, Пускала на свет траву-мураву, Адзявала у лісце бярозы. Дзе толькі ні йшла яна,- з прыпала Густа сеяла, сеяла кветкі, На край свету гнала рэчкі яна, Птушкам волю і голас давала. Ой, выйду я, выйду на сенажаць, Буду віць, завіваць вяночак, Пяяць з салавейкам буду у тахт, Сэрцу песняй вясну выклікаці. Прыйдзі ты ка мне, сагрэй ты мяне, Абымі ты мяне, як друг мілы, Пасей на душы мне долейкі мак, А на сэрцы - пшанічку кахання! Каб доля, як мак цвіце, зацвіла, Каб каханне расло, як пшанічка, Каб мілы мяне мой верна любіў І галубіў ў святліцы, як шчасце. Звінела песня і злівалась з музыкаю птушак, Бярозавыя на гасцінцы плакалі прысады, Заводзіў вецер, б’ючысь аб асінавы асушак... Я выган плотам гарадзіў, яна палола грады. 12. Яблыні цвітуць Яблыні цвітуць, так хораша цвітуць, Як белым высыпаны пухам, Пчолкі на цвяткі па мёд сабе лятуць, З вулля ў вулей нясуцца духам. Селі з ёю мы пад яблыню ўдваіх На траўцы святачнай нядзеляй; Сонца разлілося ў променях сваіх, Лісткі на яблынях зардзелі. Вецер плыў лісткамі, песціў, калыхаў, Галінкамі трос, як крапілам, Птушак жвавых шчэбет хвілі не сціхаў, Кружыўся з белым кветак пылам. Раем на зямлі выглядываў нам сад, Я ў ім - Адам, яна ў ім - Ева; У раі гэтым вецер быў нам бог і сват, Вяцьвямі шлюб давала дрэва. Птушкі ў мільён струн вяселле гралі нам, Пасажнай маткай была пчолка, Сонца несла ўцехі думкам і грудзям, Пасцелю слала нам вясёлка. Капаў нам на вочы яблыневы цвет, На нас валіўся, як снег белы, Мыслі нашы беглі сіняй далі ўслед І свет сабой тулілі цэлы. Мілая! О, колькі радасці даеш Майму ты сэрцу маладому! Нават ты сама таго не спазнаеш, Які ты скарб у маім дому! Мілая, сагрэй мяне сваймі грудзьмі! К маім грудзям прыліпні шчыра; Богамі хай станем мы паміж людзьмі, Нябеснага князямі міру! 13.На сенажаці Выйшлі з ёй, дзе сенажатная краса Зіхцела, як вясёлкі мнагацветны ўзор, Вострая яшчэ дзе не забразгала каса, Дзе ў кветках луг ірдзеў, як неба ўноч ад зор. Выйшлі, як душы дзве злучаны навек Выходзяць, кінуўшы магільную жарству, Светы аглядаць, якія 'ўзводзіць чалавек... Прыйшлі мы й дзівімся такому хараству! Краскамі ўсміхаецца ўся сенажаць, Гараць урочнікі, румянкі і званкі, Жоўтыя званцы зялёны луг жаўцяць, На кветку з кветкі шыбка скачуць матылькі. Рэчка бурбаліць па каменнях між вольх, Вадзіца бліскатна лялее ў бегацьбе, Сціха штосьці шэпча, шалясціць трыснёг, А сонца сочыць у вадзе само сябе. Кветкі з ёю рвём, вянок сабе пляце - Карону ясна-цвет з нявысненай красы; Хораша, да твару йдзе ён сіраце, А з-пад вянка плывуць па плечах валасы. Шчасна так, абняўшыся, ў траве плывём, Купаюцца у кветках ногі да калень, Шчокі, грудзі нам гараць, гараць агнём, Іскрацца вочы, цела просіцца пад цень. Сонца штораз больш у жылах кроў агніць, Калені штораз больш ласкоча нам трава, Блогасна аб сэрцы сэрца ў жары сніць, Жаданнем забыцця п’янее галава. Ногі падкасіліся і мне, і ей, Зліліся вусны з вуснамі самі сабой, Полымем прыпалі грудзі да грудзей, Змяшаліся мы з сонцам, з кветкамі, з травой. 14. Краса свету Вясна, вясна! О, колькі ў табе шчасця! О, колькі радасці прыносіш ты з сабой! Умееш ты ў душы агонь раскласці І грудзі распаліць агністай барацьбой. Святлом свет цэлы заліла гарачым, Раскінула з зялёнасці жывы шацёр, На ўсім зямлі абшары доўгаспячым На сваіх кроснах выткала чароўны ўзор. О, цешся з гэтага сама, вясна ты! Ўжо славу блаславяць цяпер усе тваю - Зямля і неба, і вецер крылаты, І я красе тваёй сваю дань аддаю. Гэй, ажыло зямлі старое папялішча! Зайгралі рэчкі, плечы выраўнаваў бор, Спраўляе птушак жвавы рой ігрышча І падлятае з радасцю чуць не да зор. І думка ўвысь ляціць на вольных крыллях, Як бы самому Богу мела расказаць Аб тых нягаданага свята хвілях, Якім вясна яе умела счараваць. Ляці, імчыся, думка, вышай, далей, Як вокам стрэліць можна у блакітну даль! Схапі стуль песню з перуновай сталі І прынясі мне волю сільную, як сталь! Я песняй мілую сваю праслаўлю Паміж народамі сваіх, чужых зямель, Каб не загінула, як кветка, у бяспраўю,- Жыла й тады, як ляжа ў вечную пасцель. А воля мне жалезная патрэбна За крыўды маёй мілай помстай заплаціць, Што гаравала так яна бясхлебна, Што ланцугамі мусіла шмат лет званіць. 1913

Сильнейшее злоупотребление словом-паразитом "между протчим". Слушать невозможно. Зачем это?!

Дзякую

Калі ласка, пішыце імя перакладчыка, гэта вельмі важна!

Дзякую

Какая прелесть! Я русская, но слушаю с удовольствием.

Боль души ...,,Мой родны кут,як ты мне мiлы, забыць цябе не маю сiлы...😢 ❤❤❤❤❤❤

Дзякуй за асалоду,якую атрымала ад гучання сваей мовы. Каб не мова , дауно б мы растаялi,расплылiся iмглой мiж чужых,знiклi у вырай варожаю стаяю,Але з мовай i мы будем жыць.

Вяликае дзякуй! Няхай ваш канал мае дальнейшае развицце.Чакаю новых творау беларуских письменникау и паэтау.

За возрождение Белорусского языка.....