Tarihi Santa madenci kasabası ve bu yerleşimden günümüze kalan Santa Harabeleri, Gümüşhane merkez ilçeye bağlı Dumanlı köyü ve mahallelerinden oluşmaktadır. Osmanlı döneminde madenci köyü yerleşmesi olan Santa (Dumanlı Köyü), Yanbolu vadisi içerisinde ve sahilden 47 km içeride ortalama 1.600 metre yükseklikte yer almaktadır.
Bölge ile ilgili çalışmalarda, ilk yerleşmelerin Orta Çağ'da madenlerin işletilmesine dayalı olarak kurulduğu belirtilen Santa yerleşiminin daha eski yerleşim olması kuvvetle muhtemeldir. 1461 - 1476 yılları arası, Fatih Sultan Mehmet döneminde tüm Trabzon ve Doğu Karadeniz illeri ile birlikte yöre fethedilerek Osmanlı İmparatorluğu topraklarına katılmıştır. 1500-1800 döneminde önemli bir madenci yeleşimi olan bölge 1923 nüfus mübadelesi ile tamamı Ortodoks Hristiyan (Rum) olan halkın Yunanistan'a göç ettirilmesi sonrası boşalmıştır. Günümüzde sadece yaz aylarında yayla yerleşimi olarak kullanılmaktadır. Santa yerleşimi önemli bir madenen yerleşimi olmasının yanında Bayburt-Trabzon arasında mevcut tarihi ipek yolunun Taşköprü-Sümela-Maçka arasındaki güzergahını kontrol altında tutan stratejik bir konumda bulunmaktaydı.
19. yüzyılda madenlerin kapanması sonrası ekonomik nedenler ve Padişahlık tarafından madencilere verilen imtiyazların kaybedilmesi nedeni ile Santa ve çevresindeki yerleşimlerden, başta Trabzon olmak üzere çevre yerleşimlere ve hatta Rusya'ya (Batum, Tiflis, Ermenistan ve diğer bölgeler) göçler olmuş ve nüfus hızla azalmıştır. 1923 Müslüman-Rum nüfus mübadelesi ile bölge Rumlarının tamamı Yunanistan'a göç etmiştir. Mübadel ile boşalan bölgeye, boşalan arazi ve binaları hazineden satın alan, çevre köylerin sakinleri yerleşmiştir.
Dumanlı Köyü, günümüzde, Arsin ve Araklı'ya bağlı bazı köylerin yaz aylarında yaylacılık amacı ile çıktığı, yaklaşık 300 evlik (Yayla evi) bir yayla yerleşimidir ve sadece hayvancılık amacı ile kullanılmaktadır. Köyde yıl boyunca ikamet eden sadece 1 hane mevcuttur.
Merkez Mahalle'de (Piştoflu): Aziz (Aya) Kyriake, Aziz Panteleimonos, Aziz Christophoros kiliseleri
Zurnacılı: Aziz Georgios, Aziz Constantine, Aziz Kyriake kiliseleri
Çakallı: Zodoxu Rigis ve Aziz Georgios kiliseleri
İşhanlı: Aziz Kyriake, Aziz Georgios kiliseleri
Kozlu-sincanlı : Kutsal Apostol Petro, Apostol Pavio kiliseleri
Binatlı :Profizitic Ilion ve Aziz Georgios kilşseleri
Terzili: Aya Theodoros ve Metamorfoz kiliseleri
olmak üzere santaya bağlı 7 mahallede 13 kilise bulunmakta idi, fakat insan (hazine arayıcıları) ve doğa olaylarının tahribatı sonucu, günümüze 5 tanesi kısmen sağlam olarak gelebilmiştir. Kiliselere ek olarak günlük ibadetlerde kullanılmak üzere, günümüze ulaşmayan, pek çok şapel (Müslümanlıkta kullanılan mescit eşdeğeri küçük dini yapı) mevcut idi.
Santa çevresinde, büyük çoğunluğu 19. yüzyıla ait, sanatsal değere sahip pek çok anıtsal dini ve sivil mimari örneği yapı, bölgede bolca bulunan taş ve ahşap malzeme kullanılarak inşa edilmiştir.