Tadeusz Baird - „Kwartet smyczkowy” (1957):
I. Andante
II. Allegro, ma non tanto
III. Adagio molto tranquillo
Atom String Quartet:
Dawid Lubowicz - skrzypce I
Mateusz Smoczyński - skrzypce II
Michał Zaborski - altówka
Krzysztof Lenczowski - wiolonczela
Ten pierwszy ze swoich trzech kwartetów smyczkowych kompozytor zadedykował „Tadeuszowi Wrońskiemu i jego zespołowi”. Jest to pierwsza kompozycja, w której Baird przezwyciężył swoje neoklasyczne inklinacje brzmieniowe i fakturalne, pozostały one jednak w sferze odniesień formalnych. Kwartet smyczkowy jest bowiem tradycyjnie trzyczęściowy, a kolejne ustępy zestawione są na zasadzie kontrastu agogicznego i wyrazowego:
I. Andante, II. Allegro, ma non tanto, III. Adagio molto tranquillo.
Każda część opiera się na odrębnym szeregu, który podlega przekształceniom rytmicznym i przybiera różne formy zwierciadlane (zasadniczą, inwersję) w układzie linearnym, w transpozycjach oraz w wersjach skróconych.
Część I. ma trójczłonowy zarys formalny: ABA’. We fragmentach skrajnych dominuje charakter śpiewny i refleksyjny, natomiast fragment środkowy jest bardzo drapieżny i zdecydowany. Pokaz serii-tematu jest tutaj wsparty wyrazistym rysunkiem rytmicznym prowadzonym linearnie na kształt tematu rytmicznego, który powtórzony jest aż 13-krotnie. Dzięki takiemu zabiegowi temat pozostaje wyrazisty, mimo różnorodnych przekształceń melicznych i kolorystycznych, którym jest poddawany.
Część II. jest bardzo ruchliwa, wręcz motoryczna, oparta na ruchu ósemkowym. Zasadą jej budowania jest przetwarzanie (wariantowanie) materiału serii.
Część III. ma charakter podsumowania. Ma mozajkową strukturę z następującymi po sobie odmiennymi w charakterze fragmentami, które są bliższymi lub dalszymi wariantami pierwowzorów z części poprzednich (przede wszystkim z części pierwszej).
Zafascynowany Suitą liryczną Albana Berga kompozytor, nawiązał do niej w Kwartecie nie tylko poprzez melodyczny sposób traktowania serii, ale również przez obsadę wykonawczą. Jego zamiłowanie do barwy instrumentów smyczkowych (w szczególności do altówki i wiolonczeli) stało się w tym utworze jakością pierwszoplanową.
Kwartet smyczkowy jest ważnym punktem w rozwoju stylu kompozytorskiego Bairda, gdyż stanowi pierwszą, zdecydowaną próbę uwolnienia się od neoklasycznego balastu. Według Izabeli Grzenkowicz:
Producent, autor projektu: Jakub Mateusz Lis, Fundacja im. Ryszarda Peryta
Współpraca: Filharmonia Zielonogórska im. Tadeusza Bairda, dyr. Rafał Kłoczko
Konsultacje muzykologiczne: dr hab. Barbara Literska, prof. UZ
Reżyser nagrania, mastering: Michał Bereza
Menadżerka Atom String Quartet: Magdalena Todynek-Jabłońska
Projekt graficzny: Marta Buchowiecka / White Boat Graphics & Media
Nagrania dokonano w Studiu Koncertowym S3 Polskiego Radia w Warszawie
© Fundacja im. Ryszarda Peryta, 2024
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących
z Funduszu Promocji Kultury w ramach programu „Muzyczny ślad”, realizowanego przez Narodowy Instytut Muzyki i Tańca.